Mateusz Warzyński
Farmaceuta, absolwent Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Doświadczenie zdobywał pracując w aptekach, szpitalach i firmach farmaceutycznych. Zainteresowany popularyzowaniem wiedzy o lekach.
Data publikacji
3/5/2024
A co, jeśli bezsenność zdarza się sporadycznie (trwa nie dłużej niż 4 tygodnie), a jej przyczyna jest oczywista (stres, przeziębienie, zmiana strefy czasowej)? Czy od razu koniecznie trzeba udawać się do lekarza? Na szczęście, nie. W aptekach znajdziemy leki dostępne bez recepty, które mogą być pomocne w łagodnej i sporadycznie występującej bezsenności. Przedstawiamy krótkie zestawienie leków na bezsenność dostępnych bez recepty.
Bezsenność trapi ludzkość od wieków. I od wieków ludzie szukają skutecznych sposobów na walkę z nią. Najstarszym sposobem, a jednocześnie wciąż aktualnym, są oczywiście zioła, czyli leki ziołowe.
Kozłek lekarski (Valeriana officinalis), od swej łacińskiej nazwy nazywany walerianą, to zdecydowanie numer jeden wśród ziół stosowanych w leczeniu bezsenności. Wyciąg z korzenia tej rośliny udowodnił swoją skuteczność w badaniach klinicznych. Związki zawarte w korzeniu kozłka ułatwiają zasypianie i poprawiają jakość snu, nie powodując znaczących działań niepożądanych. Jednak najlepszy efekt uzyskuje się przy dłuższym, systematycznym stosowaniu. Pocięty korzeń waleriany można stosować do przyrządzania naparu. Większość dostępnych wieloskładnikowych leków ziołowych na bezsenność (np. Valused, Neospasmina, Baldivian Noc, Persen) opiera swój skład właśnie na walerianie. Korzenia kozłka nie powinny stosować kobiety w ciąży i karmiące oraz dzieci poniżej 12. roku życia.
Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus) słynie z mnogości swoich zastosowań, od pobudzania apetytu po łagodzenie objawów menopauzy. Jedną z jego rozlicznych właściwości jest ułatwianie zasypiania. W lecznictwie wykorzystuje się kwiatostan chmielu, potocznie zwany szyszką. Samą szyszkę chmielu można zaparzać i tak uzyskany napar pić jako pomoc w walce z bezsennością. Najskuteczniej w tym wskazaniu chmiel działa jednak w połączeniu z walerianą (np. Valused, Lunapret). Nie zaleca się stosowania wyciągów z chmielu kobietom w ciąży i karmiącym oraz dzieciom poniżej 12. roku życia.
Melisa lekarska (Melissa officinalis) jest powszechnie znana ze swych właściwości uspokajających. Liść melisy do zaparzania przede wszystkim używany jest właśnie ze względu na działanie uspokajające. Intrakt (nalewka ze świeżego ziela) z melisy jest stosowany przy trudnościach z zasypianiem. Poza tym melisa jest szeroko stosowanym składnikiem złożonych leków ziołowych przeznaczonych do leczenia nadpobudliwości nerwowej i zaburzeń snu (np. Melissed, Neospasmina, Persen forte). Nie zaleca się stosowania melisy kobietom w ciąży i karmiącym oraz dzieciom poniżej 12. roku życia. Nie powinno się stosować melisy dłużej niż dwa tygodnie bez konsultacji z lekarzem.
Męczennica cielista (Passiflora incarnata), nazywana passiflorą, wykazuje działanie uspokajające i nasenne. Obecnie w Polsce nie stosuje się ziela męczennicy jako samodzielnego leku. Passiflora jest za to częstym dodatkiem do uspokajających i nasennych leków ziołowych, gdzie wspomaga działanie innych ziół, m.in. kozłka (np. Valused, Senospasmina). Męczennicy nie powinny stosować kobiety ciężarne i karmiące.
Lawenda wąskolistna (Lavandula angustifolia) również jest tradycyjnie stosowana m.in. w problemach z zasypianiem. Napar z kwiatów lawendy można pić jako remedium na nadpobudliwość nerwową i zaburzenia snu. Lawenda jest też składnikiem kropli uspokajających i Nervosolu. Olejek lawendowy dodany do kąpieli będzie działał relaksująco. Warto jednak pamiętać, że może mieć właściwości uczulające, dlatego powinno się najpierw przetestować go na małym fragmencie skóry, aby wykluczyć alergię. Lawendy nie powinno podawać się kobietom w ciąży i karmiącym oraz dzieciom poniżej 12. roku życia.
Melatonina to hormon o działaniu m.in. nasennym, wytwarzany naturalnie przez szyszynkę - mały gruczoł znajdujący się w mózgu. Jej stężenie we krwi rośnie, kiedy przebywamy w ciemności, a maleje w świetle dnia. Melatonina jest więc kluczowym regulatorem rytmu okołodobowego organizmu.
Jako lek, znajduje zastosowanie przede wszystkim w leczeniu utrudniających zasypianie zaburzeń rytmu okołodobowego spowodowanych np. przez pracę zmianową lub szybką zmianę stref czasowych (tzw. jet lag). Oprócz tego melatonina może być pomocna w łagodzeniu bezsenności u osób starszych, ponieważ wraz z wiekiem wydzielanie naturalnej melatoniny zmniejsza się. Także zaburzony rytm snu i czuwania u osób niewidomych może być uregulowany podawaniem melatoniny o stałej porze wieczorem.
Leki z melatoniną dostępne są jako tabletki w dawkach 1, 3 i 5 mg (Melatonina LEK-AM, Melabiorytm). Melatonina wykazuje znikome działania niepożądane i jest uważana za bezpieczny lek. Jest także składnikiem suplementów diety. Dawkowanie melatoniny może być zróżnicowane w zależności od wskazania, jeśli jednak chcemy użyć jej doraźnie jako pomocy w zasypianiu, należy zażyć ją pół godziny przed snem.
Pierwotnie ta grupa leków została stworzona jako leki przeciwalergiczne. Szybko okazało się jednak, że cechują się znacznym działaniem niepożądanym – sennością. Z czasem opracowano nowsze leki tego typu, II i III generacji, które nie powodowały już tak nasilonej senności lub nie wywoływały jej wcale. Leki I generacji natomiast znalazły zastosowanie jako leki nasenne. W Polsce bez recepty dostępne są dwa takie leki: doksylamina (Noctis Noc, Dorminox) oraz difenhydramina (Luminastil). Są one przeznaczone do krótkotrwałego, objawowego leczenia sporadycznie występującej bezsenności u osób dorosłych.
Niestety istnieje szereg przeciwwskazań do ich zastosowania, takich jak ciąża, karmienie piersią, jaskra, astma, przerost prostaty, stosowanie niektórych leków czy pewne schorzenia kardiologiczne. Także osoby w podeszłym wieku muszą zachować ostrożność zażywając nasenne leki przeciwhistaminowe, z powodu zwiększonego ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. Aby ułatwić pacjentowi podjęcie decyzji czy lek może zostać zastosowany, do każdego z wymienionych leków dołączona jest ankieta. Odpowiedzenie na zawarte w niej pytania powinno dać jasną wskazówkę czy dla danego pacjenta zastosowanie leku będzie bezpieczne. W razie wątpliwości zawsze można poprosić farmaceutę o pomoc w wypełnieniu ankiety.
Leki zażywa się 30 min (doksylamina) lub 20 min (difenhydramina) przed pójściem spać. Powinno zapewnić się sobie co najmniej 8 godzin na sen. Wcześniejsze przebudzenie może oznaczać, że działanie leku, a więc senność i spowolniony refleks, wciąż będzie odczuwalne. Może być to groźne np. podczas prowadzenia samochodu. Należy pamiętać, że preparaty tego typu przeznaczone są do stosowania krótkotrwałego. Oznacza to, że jeśli po tygodniu stosowania objawy bezsenności nadal występują, należy zasięgnąć porady lekarskiej. Dłuższe stosowanie tych leków nie przyniesie korzyści, a wręcz przeciwnie – z czasem będą działać coraz słabiej, a ryzyko wystąpienia działań niepożądanych wzrośnie.
Mówiąc o bezsenności, nie można nie wspomnieć o tzw. higienie snu. Jest to zestaw reguł, które pomagają utrzymać zdrowy i regularny sen. Często bezsenność wynika z nieprzestrzegania reguł higieny snu. Pamiętaj więc o tych kilku prostych zasadach:
staraj się chodzić spać i wstawać codziennie o tej samej porze, nawet w weekendy;
zadbaj o ciemność i ciszę oraz komfortową temperaturę i wentylację w sypialni;
ogranicz spożycie kofeiny i nikotyny, zwłaszcza wieczorem;
sprawdź, czy leki które zażywasz nie powodują zaburzeń snu (jak np. tabletki na katar z pseudoefedryną);
ogranicz korzystanie z komputera, smartfona i telewizora przed snem (światło ich ekranów powoduje zmniejszenie wytwarzania melatoniny);
zrezygnuj z drzemek w środku dnia lub ogranicz je do 20-30 minut.
