Mateusz Warzyński
Farmaceuta, absolwent Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Doświadczenie zdobywał pracując w aptekach, szpitalach i firmach farmaceutycznych. Zainteresowany popularyzowaniem wiedzy o lekach.
Data publikacji
11/15/2023
Aerozole (potocznie nazywane sprayami) oraz krople donosowe są chyba najpopularniejszymi lekami kojarzącymi się z leczeniem kataru. Najczęściej zawierają oksymetazolinę, ksylometazolinę lub fenylefrynę. Substancje te powodują obkurczenie naczyń krwionośnych w śluzówce jamy nosowej i zatok, co zmniejsza jej przekrwienie i obrzęk. Dzięki temu ułatwiony zostaje przepływ powietrza przez nos. Jest to skuteczne rozwiązanie na katar zapychający, który utrudnia oddychanie. Co w przypadku kataru wodnistego, który zamienia nasz nos w niezwykle irytujący wodospad? Wtedy możemy sięgnąć po krople lub aerozol z dodatkiem substancji przeciwhistaminowej. Substancje te (np. dimetinden czy mepiramina) działają przeciwalergicznie, ale sprawdzają się nie tylko w przypadku alergii. Pozwalają na zmniejszenie ilości wydzieliny i łagodzą świąd także w przypadku kataru spowodowanego infekcją. Innym dodatkiem skutecznie hamującym produkcję wydzieliny z nosa jest bromek ipratropium.
Leki w postaci aerozoli i kropli donosowych są skutecznym sposobem na katar i mają wiele zalet, takich jak szybki początek działania i możliwość stosowania u dzieci, kobiet karmiących, a niektórych preparatów także u ciężarnych (nie dotyczy to każdego z tych leków – jeśli jesteś w ciąży skonsultuj się ze swoim lekarzem!). Nie są jednak pozbawione ograniczeń. Koniecznie należy pamiętać o tym, aby nie stosować tych leków dłużej niż 5 – 7 dni. Zbyt długie używanie tego typu preparatów grozi tzw. polekowym nieżytem nosa. Jest to sytuacja, w której nasz nos „przyzwyczaja się” do ciągłego działania leku i pozostaje zatkany nawet po ustąpieniu infekcji. Ulgę przynosi dopiero kolejna dawka kropli lub aerozolu, co znów pogłębia „uzależnienie” od leku. Innym częstym działaniem niepożądanym jest nadmierne wysuszenie śluzówki nosa. Aby temu przeciwdziałać, niektóre leki zawierają dodatek substancji nawilżających, takich jak kwas hialuronowy czy dekspantenol. Należy też pamiętać o prawidłowym sposobie stosowania aerozolu, a więc skierowaniu aplikatora nie na przegrodę nosową, a na zewnętrzną ścianę nosa i wykonaniu spokojnego wdechu w trakcie aplikacji.
Kolejnym remedium na objawy kataru są leki w postaci tabletek. Najpopularniejszą substancją czynną stosowaną w tego typu preparatach jest pseudoefedryna, choć część z nich zawiera fenylefrynę o takim samym działaniu. Podobnie jak w przypadku kropli i aerozoli, tabletki z pseudoefedryną lub fenylefryną powodują obkurczanie naczyń krwionośnych błony śluzowej nosa, uwalniając nas od uczucia jego zatkania. Kolejnym podobieństwem do leków stosowanych donosowo jest istnienie wersji tych leków z dodatkiem substancji działających na katar lejący, takich jak doskonale znana alergikom cetyryzyna.
Tabletki na katar różnią się jednak pod wieloma względami od kropli i aerozoli. Lek podany doustnie oddziałuje nie tylko na śluzówkę nosa i zatok, ale także na inne elementy organizmu. Z tego powodu możliwe są działania niepożądane takie jak utrudnione zasypianie czy zwiększenie ciśnienia krwi (istotne dla chorujących na nadciśnienie i choroby serca). Poza tym leków tego typu nie powinny stosować kobiety w ciąży i karmiące, a także małe dzieci. Niewątpliwą zaletą leków podawanych doustnie jest to, że nie powodują polekowego nieżytu nosa, który może wystąpić przy zbyt długim podawaniu leków donosowych. Poza tym tabletki mogą występować w formie o przedłużonym uwalnianiu, dzięki czemu działają dłużej niż aerozole lub krople i można rzadziej je przyjmować.
Czy zwykła woda morska rozpylana do nosa może być pomocna w walce z katarem? Okazuje się, że jak najbardziej. Zawiera ona w sobie wiele rozpuszczonych związków mineralnych, głównie jednak chlorek sodu (znany każdemu jako sól kuchenna). Stężenie rozpuszczonego w wodzie morskiej chlorku sodu jest wyższe niż jego stężenie w płynach ustrojowych naszego organizmu, a więc jest to roztwór hipertoniczny. Jeśli odpowiednio rozcieńczymy wodę morską czystą wodą destylowaną, otrzymamy roztwór izotoniczny – o stężeniu identycznym z płynami naszego organizmu. Właśnie takie dwa rodzaje wody morskiej znaleźć możemy w aptekach. I to właśnie stężenie jest czynnikiem decydującym o ich działaniu. Zgodnie bowiem z prawami fizyki, jeśli umieścimy obok siebie dwa roztwory soli i umożliwimy pomiędzy nimi przepływ wody, to będzie ona przepływać z roztworu o mniejszym stężeniu do roztworu o większym stężeniu. Tak właśnie działa roztwór hipertoniczny wody morskiej. Po rozpyleniu na błonę śluzową nosa sprawia, że odpływa z niej woda. Dzięki temu opuchnięta w trakcie kataru błona kurczy się i nos zostaje udrożniony. Dodatkowo odciągnięta woda rozrzedza wydzielinę zalegającą w nosie i ułatwia jego oczyszczenie. W przypadku roztworu izotonicznego, żaden przepływ nie zachodzi, gdyż nie ma potrzebnej do tego różnicy stężeń. Izotoniczna woda morska nie sprawdzi się więc przy zatkanym nosie, ale będzie dobrym rozwiązaniem jako środek nawilżający i ułatwiający oczyszczanie nosa poprzez rozcieńczenie wydzieliny.
Woda morska jest bezpieczna i może ją stosować każdy, włącznie z niemowlętami i kobietami w ciąży. Dla najmłodszych dostępne są dedykowane wersje ze specjalnymi końcówkami dostosowanymi do małych nosków. Wodę morską można stosować przez długi czas i nie trzeba obawiać się efektów ubocznych podobnych do leków na katar w aerozolu. Minusem może być krótki czas działania, wymagający częstszego stosowania wody morskiej. Podobnie jak w przypadku leków w aerozolu, trzeba pamiętać o prawidłowym sposobie aplikacji sprayu. Warto też zadbać o higienę i czyścić aplikator po każdym użyciu.
Płukanie (irygacja) nosa i zatok polega na przepłukaniu jamy nosowej i zatok roztworem chlorku sodu. W aptekach możemy znaleźć specjalne zestawy składające się z butelki i saszetek z czystym chlorkiem sodu (dostępne są również zestawy uzupełniające z samymi saszetkami). Irygację można przeprowadzić za pomocą roztworów izo- lub hipertonicznych. Ilość chlorku sodu w saszetkach jest tak dobrana, aby po rozpuszczeniu zawartości jednej z nich we wskazanej ilości przegotowanej wody powstawał roztwór izotoniczny, zaś po rozpuszczeniu dwóch – roztwór hipertoniczny. Po sporządzeniu roztworu w butelce zawartej w zestawie, należy pochylić głowę, przystawić końcówkę butelki do nozdrza i oddychając przez usta wycisnąć roztwór soli, pozwalając mu przepłynąć przez jamę nosową i wypłynąć z drugiego nozdrza. Następnie powtarzamy zabieg dla drugiego nozdrza i lekko wydmuchujemy nos. Podobnie jak w przypadku soli morskich, roztwór izotoniczny sprawdzi się do przepłukiwania i nawilżania nosa, natomiast hipertoniczny zmniejszy obrzęk śluzówki i udrożni nos.
Prawidłowo wykonany zabieg płukania nosa jest bezpieczny i wiąże się jedynie z niewielkimi działaniami niepożądanymi, jak np. uczucie pieczenia (zwłaszcza po płukaniu roztworem hipertonicznym). Mogą z niego korzystać kobiety ciężarne i karmiące. W przypadku dzieci, większość producentów zezwala na stosowanie irygacji powyżej 4. roku życia, dopuszczając jednak możliwość użycia u młodszych dzieci po konsultacji z lekarzem. Ważne jest wykonanie płukania zgodnie z instrukcją, tak żeby nie przenieść infekcji np. do ucha. Jeśli już wcześniej doszło do infekcji ucha, w ogóle nie należy wykonywać irygacji. Przeciwwskazaniem jest też całkowita niedrożność nosa. Po płukaniu nie powinno się wychodzić na mroźne powietrze ani kłaść się przez około godzinę. Należy też pamiętać o zachowaniu odpowiedniej higieny – wylaniu niezużytych resztek roztworu i dokładnym umyciu butelki po zakończonej irygacji.
Stosowanie olejków eterycznych (np. eukaliptusowego, sosnowego, miętowego lub z drzewa herbacianego) na katar może być pomocne ze względu na ich właściwości przeciwbakteryjne oraz zmniejszające przekrwienie śluzówki nosa. W celu złagodzenia kataru olejki eteryczne można stosować na różne sposoby, takie jak inhalacje parowe, rozproszenie w powietrzu (dyfuzja) czy poprzez maści, plastry lub sztyfty. Inhalacje parowe polegają na dodaniu kilku kropli olejku eterycznego do miski z gorącą wodą i wdychaniu pary przez kilka minut. Dyfuzja to rozproszenie olejków eterycznych w powietrzu za pomocą specjalnego dyfuzora. Olejki można stosować także w postaci plastrów przyklejanych na ubranie, maści aplikowanych na klatkę piersiową i plecy lub wokół nozdrzy, a także sztyftów przystawianych do nosa w czasie wdechu.
Należy zawsze pamiętać, że olejki eteryczne mają silne działanie i powinny być stosowane ostrożnie. Niektóre osoby mogą być uczulone lub wrażliwe na pewne olejki (np. astmatycy). U małych dzieci mogą one powodować skurcz oskrzeli i duszności. Kobiety ciężarne powinny skonsultować stosowanie olejku eterycznego ze swoim lekarzem, a karmiące piersią unikać nanoszenia olejków na klatkę piersiową (np. w postaci maści).
Katar potrafi być naprawdę upierdliwy. Na szczęście teraz wiesz już, jak można z nim skutecznie walczyć. Pamiętaj, że zawsze możesz poprosić farmaceutę o poradę w wyborze preparatu na katar, który będzie najlepiej odpowiadał twoim preferencjom i stanowi zdrowia.
