Bostonka to choroba dłoni, stóp i jamy ustnej, która jest wysoce zakaźną chorobą wirusową. Sprawdź, jakie daje objawy, jak ją diagnozować i jak leczyć.

Bostonka (inaczej zwana również m.in. chorobą bostońską oraz grypą lub odrą bostońską) to potoczne określenie choroby dłoni, stóp i jamy ustnej (w skrócie: ChSDU lub HFMD – z ang. Hand, Foot and Mouth Disease). Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej daje bardzo podobne objawy do prawdziwej choroby bostońskiej (która nazwę swą zawdzięcza epidemii tej choroby szerzącej się właśnie w okolicach Bostonu w połowie XX wieku), stąd też potoczne określenie choroby dłoni, stóp i jamy ustnej mianem bostonki, czy choroby bostońskiej. Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej jest wysoce zakaźną chorobą wirusową wywoływaną przez wirusy z rodzaju enterowirusów. W znakomitej większości za wywołanie HFMD odpowiada wirus Coxsackie A – głównie szczep Coxsackie A16. Oprócz niego chorobę mogą wywoływać również inne szczepy Coxsackie A (np. Coxsackie A6), Coxsackie B (np. B5) oraz enterowirus 71. Do enterowirusów należą również wirusy ECHO wywołujący “prawdziwą” bostonkę, stąd podobne objawy obu jednostek chorobowych i nazewnictwo. Na potrzeby niniejszego opracowania nazwa choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMD) będzie wymiennie stosowana z potoczną nazwą “bostonka”.

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej dotyka głównie dzieci w wieku do 5 roku życia, choć też mogą się nią zarazić dzieci starsze, nastolatkowie i dorośli. Ze względu, że podstawowy rezerwuar choroby stanowią dzieci w wieku przedszkolnym często właśnie w żłobkach i przedszkolach pojawiają się szybko rozprzestrzeniające się (ze względu na dużą zakaźność) ogniska bostonki. Drugim elementem powodującym występowanie ognisk w tych miejscach jest sposób przenoszenia się wirusa. Główną drogą zakażenia jest droga fekalno-oralna, stąd niewykształcone jeszcze nawyki higieniczne u małych dzieci (jak np. częste mycie rąk, wkładanie palców do buzi) wpływają na duże możliwości rozprzestrzeniania się choroby. Z tego względu bostonka nazywana jest też chorobą brudnych rąk. Stosowanie zasad higieny osobistej jest bardzo ważnym prewencyjnym zachowaniem zmniejszającym ryzyko zachorowania. Wirusy wywołujące HFMD mają jednak możliwość przenoszenia się kilkoma drogami mianowicie: powierzchnie zanieczyszczone wirusem (np. zabawki, klamki, sztućce), ślinę, plwocinę, śluz z nosa, płyn z pęcherzyków (zmiany skórne i śluzówkowe), kał (np. przy zmianie pieluszki), drogą kropelkową (np. podczas kaszlu), bliski kontakt z osobą chorą (np. przytulanie).

Bostonka objawia się występowaniem wysypki w postaci pęcherzyków w jamie ustnej, a w dalszej kolejności wysypki na dłoniach i stopach w postaci niewielkich czerwonych plamek lub pęcherzyków. Wysypka może występować również (choć znacznie rzadziej) na innych częściach ciała jak np. ramiona, pośladki czy okolice genitaliów. Wysypce często towarzyszy swędzenie lub pieczenie miejsc, w których występuje, a w jamie ustnej ból podczas przełykania. Zmiany, jak i towarzyszące im odczucia skórne mogą mieć różną intensywność. Zdarza się, że są prawie niezauważalne, jak i stosunkowo duże i uciążliwe.

Sprawdź jak łatwe i komfortowe może być pobranie w domu!

W początkowym okresie rozwijania się choroby (tzn. przez pierwsze 3-5 dni od momentu zakażenia) choroba nie daje żadnych objawów (faza latentna). Dopiero w kolejnej fazie (prodromalnej) można zauważyć niespecyficzne objawy sugerujące zakażenie. Są to głównie: ogólny spadek samopoczucia, gorączka (zwykle niewielka), pogorszenie apetytu (związane z pojawiającymi się zmianami w ustach), nudności, biegunka, bóle głowy czy stawów. Jednak zaznaczyć należy, że objawy fazy prodromalnej nie zawsze występują u chorego, bądź mogą też występować w ograniczonym zakresie i nasileniu. Po okresie około 1-3 dni od momentu wystąpienia pierwszych objawów zaczynają pojawiać się zmiany w ustach, a następnie wysypka (faza właściwa choroby). Towarzyszące bostonce zmiany na skórze i błonach śluzowych zwykle pojawiają się około 5-7 dni od zakażenia i utrzymują się około 1 tygodnia. Przyjmuje się, że w okresie występowania zmian zakaźność choroby jest też największa. Nie jest jednak wykluczone, że po ich ustąpieniu chory może nadal zarażać, choć ze znacznie mniejszym prawdopodobieństwem (badania wykazały obecność wirusa w kale nawet kilka tygodni po ustąpieniu objawów!). Po ustąpieniu wysypki i objawów bólowych następuje faza zdrowienia, która może trwać nawet 4 tygodnie. Podczas jej trwania może dochodzić (chociaż nie musi) do złuszczania się skóry z miejsc, gdzie występowała wysypka, pojawiania się białych przebarwień na paznokciach lub nawet odwarstwiania się paznokci.

Mimo dość nieprzyjemnych objawów bostonka w większości przypadków nie jest niebezpieczna. Zdarzają się jednak przypadki jej cięższego przebiegu - wywoływane głównie zakażeniami enterowirusem 71 czy Coxsackie A6. Po przechorowaniu HFMD mogą także pojawić się powikłania. **Najczęstszymi powikłaniami **jest odwodnienie (spowodowane przyjmowaniem niewystarczającej ilości płynów z powodu bólu w jamie ustnej i gardle) oraz bakteryjne nadkażenia skóry (którym sprzyja pękanie i rozdrapywanie pęcherzyków pojawiających się w trakcie przebiegu choroby). Zdarzają się również przypadki cięższych powikłań, jak chociażby zapalenie mózgu czy mięśnia sercowego – te zdarzają się na szczęście bardzo rzadko i zdecydowanie częściej w przypadku cięższego przebiegu choroby.

Jakie leki stosuje się w bostonce?

Ze względu, iż choroba stóp, dłoni i jamy ustnej jest chorobą wirusową w trakcie terapii nie podaje się antybiotyków, a jedynie stosuje się leczenie objawowe. Jak dotąd nie stworzono również na nią ani leku, ani szczepionki. Jest to choroba samoograniczająca się (tzn. że niezależnie od wdrożenia leczenie, bądź nie, choroba sama przeminie), stąd też leczenie objawowe jest wystarczające.

W przebiegu HFMD stosuje się przede wszystkim:

• leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe - głównie paracetamol (chociażby ze względu na wiek najczęściej zapadających na bostonkę dzieci),
• łagodzące świąd i pieczenie (np. kosmetyczne preparaty chłodzące i łagodzące, leki przeciwhistaminowe),
• odkażające na rany powstałe z pękających czy rozdrapanych pęcherzyków (np. z oktenidyną),
• suplementację witaminą A (mającą pozytywny wpływ na poprawę stanu skóry).

Nie powinno się natomiast przyjmować leków steroidowych - mogą one spowodować cięższy przebieg choroby.

Ponocne w łagodzeniu objawów mogą okazać się również zimne napoje, mleko oraz lody, które szczególnie powinny przypaść do gustu małym pacjentom i umilić im niedogodności związane z chorobą. W przypadku lodów należy wystrzegać się jednak takich, które są kwaśne. Pożądane jest także wyeliminowanie z diety oprócz pokarmów i napojów kwaśnych, gazowanych także gorących i pikantnych, gdyż mogą wzmacniać odczucia bólowe.

Jak diagnozować bostonkę?

Diagnostyka choroby dłoni, stóp i jamy ustnej zwykle opiera się na badaniu fizykalnym przez lekarza. Zazwyczaj jest on w stanie postawić trafną diagnozę na podstawie oględzin pacjenta podczas wizyty w gabinecie ze względu na dość charakterystyczne objawy tej jednostki chorobowej. Nie mniej w celu diagnostyki lub potwierdzenia można przeprowadzić badanie PCR polegające na wykryciu materiału genetycznego wirusa odpowiedzialnego za rozwój bostonki lub badanie serologiczne określające obecność i poziom przeciwciał wytworzonych przez organizm i skierowanych przeciw antygenom wirusowym. W tym celu pobiera się od pacjenta próbkę kału, wymaz z gardła lub krew. Mimo dość charakterystycznych objawów często chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej można pomylić z innymi chorobami. Do chorób o podobnych objawach, z która można pomylić chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej oprócz “prawdziwej” bostonki (o której wspomniano na początku tekstu) należy m.in. ospa wietrzna i szkarlatyna. W ich przypadku często jednak umiejscowienie zmian jest inne niż w przypadku HFMD. Ze względu na zaraźliwość choroby, możliwe powikłania, a także możliwość pomylenia bostonki z poważnymi chorobami wymagającymi kontroli lekarskiej, zaleca się co najmniej wizytę u lekarza lub wykonanie badań diagnostycznych w celu prawidłowej diagnozy choroby.

*Literatura dostępna u autora