Krztusiec (koklusz) - objawy, diagnostyka i leczenie

Czym jest krztusiec?

Krztusiec, znany również jako koklusz, to bakteryjna choroba zakaźna układu oddechowego, wywoływana przez bakterię Bordetella pertussis. Charakteryzuje się napadowym kaszlem, który może być bardzo uciążliwy i długotrwały. Choroba ta jest szczególnie niebezpieczna dla niemowląt i małych dzieci, które mogą wymagać hospitalizacji z powodu powikłań oddechowych. Szczepienia przeciwko krztuścowi są skuteczną metodą profilaktyki tej choroby.

Objawy krztuśca

U dzieci

Objawy krztuśca (kokluszu) u dzieci przebiegają w kilku fazach i mogą różnić się w zależności od wieku dziecka oraz stadium choroby. Poniżej przedstawiamy typowe objawy krztuśca u dzieci:

1. Faza nieżytowa (kataralna)

Trwa około 1-2 tygodnie i przypomina objawy przeziębienia:

Katar,
Lekki kaszel,
Stan podgorączkowy lub gorączka,
Osłabienie i brak apetytu,
Łzawienie oczu.

2. Faza napadowa (kaszlu)

Trwa od 1 do 6 tygodni, a nawet dłużej. Charakteryzuje się intensywnymi napadami kaszlu:

Silne, napadowe ataki kaszlu, które mogą zakończyć się świszczącym wdechem (tzw. pianie),
Kaszel może prowadzić do wymiotów, trudności w oddychaniu i zmęczenia,
Podczas kaszlu twarz dziecka może stać się czerwona lub sina z powodu braku powietrza,
Świszczący dźwięk podczas wdechu po kaszlu, zwany „pianiem”,
W niektórych przypadkach kaszel może być tak silny, że prowadzi do pękania naczyń krwionośnych w oczach lub na twarzy.

3. Faza rekonwalescencji

Trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy:

Napady kaszlu stopniowo ustępują, ale mogą nawracać przez kilka tygodni, zwłaszcza po przeziębieniu lub podrażnieniu dróg oddechowych.
Dodatkowe objawy u niemowląt:
U niemowląt, szczególnie tych poniżej 6 miesiąca życia, objawy mogą być mniej typowe:
Zamiast kaszlu mogą wystąpić przerwy w oddychaniu (bezdechy),
Apatia i trudności w jedzeniu,
Szybkie pogarszanie się stanu zdrowia.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Jeśli dziecko ma długotrwały, intensywny kaszel, trudności z oddychaniem lub epizody bezdechu, należy natychmiast zgłosić się do lekarza. Szczególnie niebezpieczny krztusiec jest dla niemowląt i małych dzieci, które mogą wymagać hospitalizacji.

Sprawdź jak łatwe i komfortowe może być pobranie w domu!

Google 2.png

U dorosłych

Objawy krztuśca u dorosłych mogą różnić się od objawów u dzieci i często są mniej charakterystyczne, co może prowadzić do opóźnionej diagnozy. Dorośli mogą doświadczyć łagodniejszego przebiegu choroby, ale kaszel może utrzymywać się przez wiele tygodni lub miesięcy. Oto typowe objawy krztuśca u dorosłych:

Fazy i objawy krztuśca u dorosłych:

1. Faza nieżytowa (kataralna)

Trwa około 1-2 tygodnie i przypomina przeziębienie lub grypę:

Suchy kaszel,
Katar,
Łzawienie oczu,
Ból gardła,
Stan podgorączkowy (rzadko gorączka),
Ogólne zmęczenie i złe samopoczucie.

2. Faza napadowa (kaszlu)

Może trwać od 1 do 6 tygodni lub dłużej:

Napadowy, długotrwały kaszel, który może być tak silny, że prowadzi do wymiotów lub trudności w oddychaniu,
Kaszel często jest suchy i może pojawiać się w seriach, przypominających "kaszel szczekający",
Świszczący dźwięk podczas wdechu po kaszlu (tzw. "pianie") może, ale nie musi wystąpić,
Kaszel może nasilać się w nocy, utrudniając sen,
Uczucie duszności lub bólu w klatce piersiowej po intensywnych epizodach kaszlu,
Możliwe pęknięcia naczyń krwionośnych w oczach lub na twarzy z powodu intensywności kaszlu.

3. Faza rekonwalescencji

Może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy:

Napady kaszlu stopniowo ustępują, ale mogą nawracać w odpowiedzi na infekcje wirusowe lub inne czynniki drażniące drogi oddechowe,
Kaszel może być mniej intensywny, ale nadal uciążliwy.

Inne objawy i powikłania u dorosłych:

Wyczerpanie fizyczne z powodu długotrwałego kaszlu,
Bóle mięśni i żeber z powodu intensywnych epizodów kaszlu,
Wymioty po kaszlu, zwłaszcza po długotrwałych napadach,
Możliwe powikłania, takie jak zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli czy uszkodzenie żeber.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Dorośli, którzy doświadczają przewlekłego kaszlu trwającego dłużej niż dwa tygodnie, zwłaszcza jeśli jest on napadowy i bardzo intensywny, powinni zgłosić się do lekarza. W przypadku dorosłych szczepienia przeciwko krztuścowi (np. w połączeniu ze szczepieniem przeciw tężcowi i błonicy – DTPa) mogą pomóc zmniejszyć ryzyko zachorowania oraz ciężkiego przebiegu choroby.

Krztusiec u dorosłych może być również szczególnie groźny dla osób z osłabionym układem odpornościowym, osób starszych oraz dla kobiet w ciąży.

Szczepienia na krztuśca

Szczepienia przeciwko krztuścowi (kokluszowi) są częścią obowiązkowego programu szczepień ochronnych w Polsce. Szczepienie to jest szczególnie ważne, ponieważ krztusiec jest bardzo zaraźliwą chorobą bakteryjną, która może prowadzić do poważnych powikłań, zwłaszcza u niemowląt i małych dzieci.

Reklama HL Tygodnik Płocki (32).png

Szczepienia przeciwko krztuścowi w Polsce:

Szczepionka skojarzona DTP (DTPa)

Szczepienie przeciwko krztuścowi jest podawane w postaci skojarzonej szczepionki DTP, która chroni również przed błonicą (D) i tężcem (T).
Szczepionka występuje w dwóch formach:

DTPw – z pełnokomórkowym komponentem krztuścowym (stosowana rzadziej),

DTPa – z acelularnym (bezkomórkowym) komponentem krztuścowym (częściej stosowana, ze względu na mniejsze ryzyko działań niepożądanych).

Schemat szczepienia przeciwko krztuścowi: Szczepienia przeciwko krztuścowi są podawane według kalendarza szczepień obowiązkowych w Polsce:

Pierwsza dawka: 2. miesiąc życia (6-8 tydzień) – DTPa,
Druga dawka: 3-4 miesiąc życia (8-12 tydzień) – DTPa,
Trzecia dawka: 5-6 miesiąc życia (16-20 tydzień) – DTPa,
Czwarta dawka (pierwsza dawka przypominająca): 16-18 miesiąc życia – DTPa,
Piąta dawka (druga dawka przypominająca): 6. rok życia – DTPa.

Szczepienie przypominające dla młodzieży i dorosłych:

14. rok życia (szkoła podstawowa) – podaje się dawkę przypominającą DTaP (o zmniejszonej zawartości komponentu krztuścowego i błoniczego).
19. rok życia – dawka przypominająca dTap (zmniejszona zawartość antygenu tężca, błonicy i krztuśca).

Szczepienia zalecane dla dorosłych:

Choć obowiązkowe szczepienia kończą się na 19. roku życia, zaleca się szczepienia przypominające co 10 lat, szczególnie dla osób mających kontakt z małymi dziećmi, kobiet w ciąży oraz pracowników ochrony zdrowia.
Szczepienie przypominające dla dorosłych stosuje się w postaci szczepionki dTap.

Szczepienie kobiet w ciąży:

W Polsce zaleca się również szczepienie przeciwko krztuścowi dla kobiet w ciąży (po 27. tygodniu ciąży), aby zapewnić noworodkowi bierną odporność przeciwko krztuścowi w pierwszych miesiącach życia. Szczepienie to jest jednak zalecane, a nie obowiązkowe.

Bezpieczeństwo i skuteczność szczepień:

Szczepienia przeciwko krztuścowi są uznawane za bezpieczne i skuteczne. Dzięki nim można znacznie zmniejszyć ryzyko ciężkiego przebiegu choroby oraz powikłań, takich jak zapalenie płuc, encefalopatia, czy nawet śmierć.
Acelularna szczepionka DTPa ma mniejszą częstość działań niepożądanych (takich jak gorączka czy reakcje miejscowe) w porównaniu do pełnokomórkowej DTPw.

Regularne szczepienia przeciwko krztuścowi w Polsce, począwszy od wczesnego dzieciństwa, są kluczowe dla ochrony przed tą chorobą. Szczepienia przypominające u młodzieży, a także zalecane dawki u dorosłych, zapewniają długotrwałą ochronę. Wprowadzenie szczepienia dla kobiet w ciąży zwiększa ochronę noworodków, które są najbardziej narażone na ciężki przebieg krztuśca.

Diagnostyka krztuśca

Diagnostyka krztuśca obejmuje kilka różnych testów, które mogą potwierdzić zakażenie bakteriami Bordetella pertussis. Testy te są szczególnie istotne, gdy objawy są niejednoznaczne, lub gdy istnieje ryzyko ciężkiego przebiegu choroby. Poniżej przedstawiam najczęściej stosowane metody diagnostyczne krztuśca:

Wymaz z nosogardzieli i test PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy)

Jest to najczęściej stosowany i najbardziej czuły test diagnostyczny na krztusiec.
Wymaz pobiera się z tylnej części nosa (nosogardzieli) za pomocą specjalnej wymazówki.
Materiał jest następnie badany za pomocą techniki PCR, która wykrywa obecność DNA bakterii Bordetella pertussis.
Test PCR może dać wyniki w ciągu 1-2 dni, a jego czułość jest najwyższa w ciągu pierwszych 2-3 tygodni od wystąpienia objawów, kiedy bakterie są najbardziej aktywne.

Posiew bakteryjny z nosogardzieli

Wymaz pobierany jest w taki sam sposób, jak do testu PCR, jednak materiał jest hodowany na specjalnych pożywkach, aby sprawdzić, czy bakterie Bordetella pertussis rosną.
Posiew bakteryjny jest bardzo specyficzny, ale mniej czuły niż PCR, szczególnie po rozpoczęciu antybiotykoterapii lub po upływie kilku tygodni od początku objawów.
Wyniki posiewu są dostępne po około 7-10 dniach.

Badania serologiczne (badanie krwi)

Badania serologiczne polegają na oznaczeniu poziomu przeciwciał przeciwko toksynom krztuścowym (IgG, IgM i IgA) w surowicy krwi.
Testy serologiczne są bardziej przydatne w późniejszych stadiach choroby (po 2-3 tygodniach), gdy bakterie mogą już nie być obecne w drogach oddechowych, a układ odpornościowy zdążył wyprodukować przeciwciała.
Często stosowane do diagnozowania krztuśca u dorosłych i starszych dzieci.

Reklama HL Tygodnik Płocki (33).png

Testy szybkie na krztusiec

Niektóre ośrodki zdrowia mogą oferować szybkie testy antygenowe na krztusiec, ale nie są one tak dokładne jak PCR czy badania serologiczne.
Stosowane rzadziej ze względu na ich mniejszą czułość i specyficzność.

Kiedy wykonywać testy na krztusiec?

Testy na krztusiec powinny być wykonywane, gdy pacjent (dziecko lub dorosły) prezentuje objawy typowe dla krztuśca, takie jak długotrwały, napadowy kaszel, który może prowadzić do wymiotów lub bezdechu.
U niemowląt i małych dzieci, u których objawy mogą być niespecyficzne (np. bezdechy), testy należy wykonywać przy pierwszym podejrzeniu krztuśca.
Testy są również wskazane w przypadku kontaktu z osobą chorą na krztusiec, zwłaszcza jeśli osoba kontaktowa ma obniżoną odporność lub jest nieszczepiona.

Wybór odpowiedniego testu zależy od czasu trwania objawów, dostępności testów, a także od stanu zdrowia pacjenta. Najbardziej czułym i powszechnie stosowanym testem jest PCR, który może szybko potwierdzić diagnozę i pozwolić na wdrożenie odpowiedniego leczenia oraz środków zapobiegających dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby.

Leczenie krztuśca

Leczenie krztuśca (kokluszu) ma na celu zwalczanie infekcji bakteryjnej, łagodzenie objawów oraz zapobieganie rozprzestrzenianiu się choroby. Leczenie różni się w zależności od wieku pacjenta, ciężkości przebiegu choroby oraz czasu od wystąpienia objawów. Oto najważniejsze informacje na temat leczenia krztuśca:

Antybiotykoterapia

Antybiotyki są podstawą leczenia krztuśca i są najbardziej skuteczne, jeśli zostaną zastosowane w ciągu pierwszych 2-3 tygodni od wystąpienia objawów. Mogą skrócić czas trwania choroby i zmniejszyć ryzyko powikłań oraz zapobiec przenoszeniu choroby na inne osoby.

Najczęściej stosowane antybiotyki to makrolidy, takie jak:

Azytromycyna – często wybierana ze względu na krótki czas leczenia (zwykle 5 dni) i dobrą tolerancję,
Klarytromycyna – stosowana zazwyczaj przez 7 dni,
Erytromycyna – stosowana przez 14 dni, ale może powodować więcej działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego.

U osób, które nie tolerują makrolidów, można zastosować kotrimoksazol.

Opieka wspomagająca

Odpoczynek i nawadnianie: Ważne jest, aby pacjent odpoczywał i pił dużo płynów, aby uniknąć odwodnienia, zwłaszcza gdy występują wymioty po napadach kaszlu.
Łagodzenie objawów: W niektórych przypadkach można stosować leki na receptę lub bez recepty w celu łagodzenia objawów, takich jak kaszel i gorączka. Leki przeciwkaszlowe nie są zalecane, ponieważ zazwyczaj nie są skuteczne w przypadku napadowego kaszlu krztuścowego.
Utrzymywanie wilgotności powietrza: Nawilżacze powietrza lub przebywanie w wilgotnym środowisku (np. łazienka z parą wodną) mogą pomóc złagodzić podrażnienia dróg oddechowych.

Leczenie szpitalne

Niemowlęta, małe dzieci i osoby z ciężkim przebiegiem krztuśca mogą wymagać hospitalizacji.
W szpitalu możliwe jest monitorowanie i leczenie powikłań, takich jak bezdechy, duszność, odwodnienie, czy wtórne infekcje bakteryjne (np. zapalenie płuc).
W niektórych przypadkach może być konieczne podawanie tlenu, a także wspomaganie oddychania.

Profilaktyka postekspozycyjna

Osoby z bliskiego otoczenia pacjenta chorego na krztusiec, zwłaszcza niemowlęta, małe dzieci, kobiety w ciąży oraz osoby z osłabionym układem odpornościowym, mogą wymagać profilaktyki antybiotykowej, aby zapobiec rozwojowi choroby.
Zaleca się również aktualizację szczepień przeciwko krztuścowi (szczepionka DTPa lub Tdap) dla osób, które miały kontakt z chorym, jeśli ich stan szczepień jest niekompletny.

Unikanie rozprzestrzeniania się choroby

Pacjent z krztuścem powinien unikać kontaktu z innymi osobami przez co najmniej 5 dni od rozpoczęcia antybiotykoterapii lub przez 3 tygodnie od początku objawów, jeśli antybiotyki nie są stosowane.
Higiena kaszlu: Osoby z krztuścem powinny zasłaniać usta i nos przy kaszlu i kichaniu oraz często myć ręce, aby zminimalizować ryzyko zakażenia innych.
Leczenie krztuśca opiera się głównie na antybiotykoterapii oraz leczeniu wspomagającym, które łagodzi objawy i zapobiega powikłaniom. Ważne jest również szybkie rozpoznanie choroby i odpowiednia profilaktyka w przypadku osób z bliskiego otoczenia pacjenta. Dbałość o pełne szczepienie przeciwko krztuścowi jest kluczowa w zapobieganiu zachorowaniom i ciężkiemu przebiegowi choroby.

Zioła w leczeniu krztuśca

Zioła mogą być stosowane jako uzupełnienie konwencjonalnego leczenia krztuśca, aby łagodzić objawy takie jak kaszel, ból gardła i stany zapalne dróg oddechowych. Ważne jest jednak, aby pamiętać, że zioła nie zastąpią leczenia antybiotykami ani wizyty u lekarza, zwłaszcza w przypadku poważnego przebiegu choroby.

Reklama HL Tygodnik Płocki (34).png

Oto kilka ziół, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów krztuśca:

Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis)

Działanie: Zawiera śluzy roślinne, które działają osłaniająco na błony śluzowe gardła i dróg oddechowych, co może pomóc w łagodzeniu podrażnień i zmniejszeniu odruchu kaszlowego.

Sposób użycia: Napar z korzenia prawoślazu można pić kilka razy dziennie. Można także stosować syrop z prawoślazu.

Podbiał pospolity (Tussilago farfara)

Działanie: Działa przeciwzapalnie i wykrztuśnie, ułatwia odkrztuszanie zalegającej wydzieliny i łagodzi podrażnienia gardła.

Sposób użycia: Napar z liści podbiału można pić 2-3 razy dziennie. Podbiał może być także składnikiem syropów na kaszel.

Tymianek (Thymus vulgaris)

Działanie: Ma właściwości antybakteryjne, przeciwwirusowe i wykrztuśne. Pomaga rozrzedzać śluz i ułatwia jego usuwanie z dróg oddechowych.

Sposób użycia: Napar z tymianku można pić kilka razy dziennie. Można również stosować olejek tymiankowy do inhalacji.

Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra)

Działanie: Działa przeciwzapalnie, osłaniająco i wykrztuśnie, co może pomóc w łagodzeniu bólu gardła i zmniejszeniu stanu zapalnego.

Sposób użycia: Korzeń lukrecji można stosować w postaci naparu lub syropu. Należy zachować ostrożność, ponieważ długotrwałe stosowanie może prowadzić do podwyższenia ciśnienia krwi.

Dziewanna (Verbascum thapsus)

Działanie: Ma działanie wykrztuśne i przeciwzapalne. Pomaga oczyścić drogi oddechowe z zalegającej wydzieliny.

Sposób użycia: Napar z liści lub kwiatów dziewanny można pić 2-3 razy dziennie. Jest też składnikiem niektórych syropów na kaszel.

Anyż (Pimpinella anisum)

Działanie: Działa wykrztuśnie i przeciwskurczowo, co pomaga rozluźniać mięśnie gładkie dróg oddechowych i ułatwia odkrztuszanie.

Sposób użycia: Napar z nasion anyżu można pić kilka razy dziennie. Można również stosować olejek anyżowy do inhalacji.

Szałwia lekarska (Salvia officinalis)

Działanie: Ma działanie antyseptyczne, przeciwzapalne i łagodzące. Pomaga w walce z infekcjami bakteryjnymi i łagodzi podrażnienia gardła.

Sposób użycia: Płukanki z naparu szałwii mogą pomóc złagodzić ból gardła. Można także pić napar, ale w umiarkowanych ilościach.

Inne metody wspomagające:

Miód: Działa łagodząco na gardło i ma właściwości antybakteryjne. Można dodać łyżeczkę miodu do ciepłej (nie gorącej) herbaty ziołowej.
Inhalacje z solą fizjologiczną lub olejkami eterycznymi: Mogą pomóc w nawilżeniu dróg oddechowych i łagodzeniu kaszlu.

Uwaga:

Zioła mogą wspomagać leczenie, ale nie zastąpią leczenia antybiotykami, które jest niezbędne w walce z bakteryjną infekcją krztuśca. Przed użyciem ziół, zwłaszcza w przypadku dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych lub przyjmujących leki, warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, aby uniknąć potencjalnych interakcji lub skutków ubocznych.

Aby pośpiech związany z dotarciem do laboratorium nie wpłynął na wyniki badań, zachęcamy do skorzystania z pobrania krwi lub wymazu w domu za pomocą aplikacji Home Lab.