Karolina Robakiewicz
Diagnostka laboratoryjna pracująca na co dzień w laboratorium medycznym, a po godzinach instruktorka fitness. Interesuje się wszystkim, co związane ze zdrowiem człowieka, dlatego obydwa zawody wykonuje z pasją.
Data publikacji
8/9/2023
Cholesterol całkowity dostarczamy do organizmu wraz z pożywieniem (ok. 30%) lub syntetyzowany jest w wątrobie oraz w mniejszych ilościach w jelitach (ok. 70%). Mimo złej sławy, cholesterol to składnik niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Pełni następujące funkcje:
Zalecane stężenie cholesterolu całkowitego w surowicy krwi wynosi 114 – 190 mg/dl (3,0 – 4,9 mmol/l).
Problemem jest jednak powszechnie występujący nadmiar cholesterolu we krwi. Badanie NATPOL 2011 wykazało, że w polskiej populacji około 55% osób (odsetek dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn) ma hipercholesterolemię. Jeśli w organizmie jest zbyt dużo cholesterolu, który nie zostanie wykorzystany do syntezy hormonów i błon komórkowych, jego nadmiar odkłada się w formie blaszek miażdżycowych na ścianach naczyń krwionośnych. Blaszki zmniejszają średnicę naczynia utrudniając przepływ krwi a ostatecznie mogą doprowadzić do twardnienia naczyń (miażdżyca), powodując choroby serca lub udar.
Cholesterol frakcji LDL, nazywany potocznie „złym cholesterolem”, lipoproteina o małej gęstości (Low Density Lipoprotein). LDL odpowiada za transport cholesterolu z wątroby do mięśni i innych tkanek organizmu. Jego nadmiar odkłada się w ścianach naczyń krwionośnych co sprzyja rozwojowi miażdżycy i innych chorób sercowo naczyniowych. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi, osiągnięcie prawidłowego stężenia cholesterolu LDL jest najważniejszym celem terapii zaburzeń lipidowych, ponieważ zmniejsza to ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych nawet u co 2 pacjenta! Docelowe (czyli takie, które chcemy osiągnąć przez zmianę trybu życia lub przez leczenie) stężenie tej lipoproteiny nie jest jednakowe dla wszystkich, lecz zależy od ryzyka wyznaczonego za pomocą skali SCORE, która określa ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych w ciągu kolejnych 10 lat. Skala bierze pod uwagę wiek, płeć, palenie tytoniu oraz wartość ciśnienia skurczowego i na tej podstawie grupuje pacjentów do jednej z kategorii: bardzo duże, duże, umiarkowane i małe ryzyko. Biorąc pod uwagę dodatkowe czynniki ryzyka, wyodrębniono także ryzyko ekstremalne.
Docelowe stężenie cholesterolu frakcji LDL dla poszczególnych grup jest następujące:
W laboratoriach diagnostycznych stężenie cholesterolu frakcji LDL (LDL-C) jest zazwyczaj wyliczane ze wzoru Friedewalda wykorzystującego stężenie cholesterolu całkowitego (Chol-C), cholesterolu frakcji HDL (HDL-C) i triglicerydów (TG).
LDL-C = Chol-C – HDL-C – TG/5 mg/dl LDL-C = Chol-C – HDL-C – TG/2,2 mmol/l
Oznaczanie LDL metodami bezpośrednimi nie jest konieczne i ma znaczenie właściwie tylko naukowe. Warto pamiętać, że wzoru Friedewalda do wyliczenia LDL można używać tylko do wartości triglicerydów <400 mg/dl (4,5 mmol/l). W takim przypadku można rozważyć oznaczenie LDL metodą bezpośrednią.
Cholesterol frakcji HDL, nazywany potocznie „dobrym cholesterolem”, lipoproteina o dużej gęstości (High Density Lipoprotein). Tak jak napisano wyżej, LDL transportuje cholesterol z wątroby do tkanek natomiast HDL działa w odwrotnym kierunku. Chroni organizm przed rozwojem miażdżycy, ponieważ transportuje nadmiar cholesterolu z tkanek do wątroby gdzie może być przetworzony i usunięty z organizmu. Zalecane stężenie cholesterolu frakcji HDL w surowicy krwi wynosi >40 mg/dl (1,0 mmol/l) dla mężczyzn i >45 mg/dl (1,2 mmol/l) dla kobiet.
Istnieje wiele badań, które potwierdzają, że wraz ze wzrostem stężenia cholesterolu HDL, zmniejsza się ryzyko sercowo-naczyniowe oraz że frakcja ta ma działanie przeciwzapalne.
Cholesterol nie-HDL, czyli cholesterol frakcji innej niż lipoproteiny o dużej gęstości (HDL-C). Wylicza się go ze wzoru:
nie-HDL-C = Chol-C – HDL-C mg/dl lub mmol/l
nie-HDL-C odzwierciedla pulę cholesterolu aterogennego, czyli tego „złego” (VLDL i LDL). Ten prosty do wyliczenia parametr jest bardzo dobrym wykładnikiem ryzyka sercowo-naczyniowego, w szczególności u pacjentów ze stężeniem triglicerydów >400 mg/dl gdy nie można wyliczyć stężenia choleterolu LDL ze wzoru Friedewalda. Docelowe stężenie nie-HDL-C, podobnie jak LDL-C zależy od ryzyka sercowo-naczyniowego:
Triglicerydy (trójglicerydy) to źródło i magazyn energii dla organizmu, są też głównym składnikiem adipocytów (komórek tłuszczowych) a co za tym idzie tworzą warstwę chroniącą organizm przed utratą ciepła. Powstają przede wszystkim w wątrobie, w mniejszych ilościach w podskórnej tkance tłuszczowej oraz w jelicie cienkim, dostarczamy je również z pożywieniem.
Zalecane stężenie triglicerydów w surowicy krwi wynosi <150 mg/dl (<1,7 mmol/l). Badanie NATPOL 2011 ujawniło, że zwiększone stężenie triglicerydów we krwi ma ok. 28% mężczyzn i 14% kobiet polskiej populacji.
Hipertriglicerydemia prowadzi do chorób układu sercowo-naczyniowego, przewlekłego stanu zapalnego oraz wzrostu umieralności ogólnej. Dodatkowo bardzo wysokie stężenia triglicerydów (>1000 mg/dl , >11.30 mmol/l) mogą prowadzić do ostrego zapalenia trzustki.
Jesteśmy przyzwyczajeni do tego, że na badania krwi trzeba stawić się koniecznie rano i na czczo. Dla wielu parametrów jest to niezbędne, jednak zgodnie ze stanowiskiem EAS (European Atherosclerosis Society) oraz EFLM (European Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine) z 2016 roku dopuszczalne jest oznaczenie lipidogramu nie na czczo! Po posiłku dochodzi do nieznacznego wzrostu stężenia triglicerydów, jednak wzrost ten nie zmienia klinicznej interpretacji wyniku. Oznaczenie na czczo warto rozważyć, gdy w oznaczeniu nie na czczo stężenie triglicerydów wynosi >400 mg/dl, co uniemożliwia wyliczenie LDL-C ze wzoru Friedewalda.
Podsumowując, zaburzenia przemiany lipidów są bardzo rozpowszechnionym i jednocześnie źle kontrolowanym czynnikiem ryzyka choroby sercowo-naczyniowej w Polsce. Wraz z nałogiem palenia tytoniu, cukrzycą typu 2, nadciśnieniem tętniczym, nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi i niewystarczającą aktywnością fizyczną należą do głównych, modyfikowalnych czynników ryzyka miażdżycy i jej głównych powikłań, takich jak choroba niedokrwienna serca, udar mózgu i choroba tętnic obwodowych. Niestety, siedzący tryb życia, epidemia nadwagi i otyłości, którą pogłębiła epidemia koronawirusa, przyczyniają się do wzrostu zaburzeń lipidowych. Warto wykonać to proste badanie i dążyć do docelowych stężeń, ponieważ dzięki temu możemy dosłownie wydłużyć sobie życie!
*Literatura dostępna u autora
