Światowy Dzień Cukrzycy
Joanna Lewandowska-Bieniek
Dietetyk, diagnosta laboratoryjny i fitoterapeuta w jednym! Jej pasją jest szeroko pojęte zdrowie, które wspiera dietą oraz ziołami.
Data publikacji
11/13/2022
14 listopada obchodzimy Światowy Dzień Cukrzycy. Cukrzyca typu 2 jest uznawana za chorobę cywilizacyjną – szacuje się, że cierpi na nią około 3 mln Polaków z czego 750 tys. nie zdaje sobie z tego sprawy. Charakteryzuje się 2 następującymi po sobie defektami metabolicznymi – insulinoopornością obwodową (głównie tkanki mięśniowej szkieletowej, tłuszczowej i wątroby), która jest następstwem toczącego się stanu zapalnego w tkance tłuszczowej trzewnej oraz jej dysfunkcji.
Kolejny defekt metaboliczny pojawia się wraz z upływem czasu i toksycznym działaniem na trzustkę hiperglikemii i hiperinsulinemii – upośledzenie wydzielania insuliny.
Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca czy naczyń krwionośnych.
Objawy wskazujące na możliwość występowania cukrzycy ze znaczną hiperglikemią:
- zmniejszenie masy ciała;
- wzmożone pragnienie;
- wielomocz;
- osłabienie i wzmożona senność;
- pojawienie się zmian ropnych na skórze oraz stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych.
Czynniki ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2
Otyłość trzewna zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 i dlatego ponad 90% osób z tym typem cukrzycy jest otyłych.
Związek otyłości z cukrzycą typu 2 wynika z insulinooporności powodowanej przez cytokiny zapalne wydzielane przez adipocyty trzewne (TNF-alfa, IL-6, rezystyna). Dochodzi też do zwiększenia wydzielania leptyny i zmniejszenia wytwarzania adiponektyny oraz pobudzenia układu adrenergicznego. Tkanka tłuszczowa wzmaga produkcję wolnych kwasów tłuszczowych, które powodują zwiększoną oksydację tłuszczów w mięśniach i wątrobie, co dodatkowo hamuje metabolizm glukozy. To staje się przyczyną kompensacyjnego wydzielania insuliny.
Dołączająca do tego zwykle mała aktywność fizyczna hamuje utlenianie glukozy, zmniejsza aktywność komórkowych transporterów glukozy i nasila produkcję WKT, a jednocześnie sprzyja dodatniemu bilansowi energetycznemu w ustroju, a tym samym zwiększaniu tkanki tłuszczowej.
Inne czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2:
- stwierdzenie zaburzeń gospodarki węglowodanowej
- czynniki żywieniowe
- czynniki zapalne
- dysbioza w przewodzie pokarmowym
- wiek
- płeć
- grupa etniczna (Indianie z plemienia Pima)
- wywiad rodzinny
- choroby wewnątrzwydzielniczej części trzustki
- endokrynopatie (np. nadczynność tarczycy, choroba Cushinga)
- niektóre leki (glikokortykosteroidy, Beta-mimetyki, hormony tarczycy, tizaydy, alfa-interferon, fenytoina, diazoksyd)
- zakażenie wirusem różyczki czy cytomegalii.
Nazewnictwo stanów hiperglikemicznych wg WHO
W zależności od poziomu glukozy we krwi Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła nomenklaturę stanów hiperglikemicznych:
- prawidłowa glikemia na czczo: 70-99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l);
- nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG, impaired fasting glucose): 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l);
- nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT, impaired glucose tolerance): w 120. minucie OGTT glikemia 140-199 mg/dl (7,8-11 mmol/l);
- stan przedcukrzycowy — IFG i/lub IGT;
- cukrzyca
Cukrzyca – diagnostyka
| Glikemia przygodna – oznaczona w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatnio spożytego posiłku | Glikemia na czczo – oznaczona w próbce krwi pobranej 8-14 godzin od ostatniego posiłku | Glikemia w 120 minucie doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT) wg WHO |
|---|---|---|
| ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) → cukrzyca* (gdy występują objawy hiperglikemii, takiej jak wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie) | Stężenie glukozy we krwi żylnej | < 140 mg/dl (7,8 mmol/l) → prawidłowa tolerancja glukozy (NGT) |
| 70-99 mg/dl (3,9 - 5,5 mmol/l) → prawidłowa glikemia na czczo | 140-199 mg/dl (7,8–11 mmol/l) → nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT) | |
| 100-125 mg/dl (5,6 - 6,9 mmol/l) → nieprawidłowa glikemia na czczo (IGF) | ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) → cukrzyca* | |
| ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) → cukrzyca* |
*Do rozpoznania cukrzycy konieczne jest stwierdzenie jednej z nieprawidłowości, z wyjątkiem glikemii na czczo, gdy wymagane jest 2-krotne potwierdzenie zaburzeń; przy oznaczaniu glikemii należy uwzględnić ewentualny wpływ czynników niezwiązanych z wykonywaniem badania (pora ostatniego spożytego posiłku, pora dnia, wysiłek fizyczny).
Hemoglobina glikowana (HbA1c)
Wartość HbA1c odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi, w okresie około 3 miesięcy poprzedzających oznaczenie, przy czym około 50% obecnej we krwi HbA1c powstaje w ciągu ostatniego miesiąca przed wykonaniem oznaczenia.
Oznaczenia HbA1c należy wykonywać raz w roku u pacjentów ze stabilnym przebiegiem choroby, osiągających cele leczenia. U pacjentów nieosiągających celów leczenia lub tych, u których dokonano zmiany sposobu leczenia, należy wykonywać oznaczenia HbA1c co najmniej raz na kwartał.
Już jednorazowy jej wynik we krwi wynoszący co najmniej 48 mmol/ml, czyli więcej niż 6,5%, upoważnia do zdiagnozowania cukrzycy (marzec 2021).
U kogo wykonywać diagnostykę?
Badanie w kierunku cukrzycy należy przeprowadzić raz na 3 lata u każdej osoby powyżej 45. roku życia.
Ponadto, niezależnie od wieku, badanie to należy wykonać co roku u osób z następujących grup ryzyka:
- z nadwagą lub otyłością [BMI ≥ 25 kg/m2 i/lub obwód w talii > 80 cm (kobiety); > 94 cm (mężczyźni)];
- z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice bądź rodzeństwo);
- mało aktywnych fizycznie;
- z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonej na cukrzycę;
- u których w poprzednim badaniu stwierdzono stan przedcukrzycowy;
- u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową;
- u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała > 4 kg;
- z nadciśnieniem tętniczym (≥ 140/90 mm Hg);
- z dyslipidemią [stężenie cholesterolu frakcji HDL < 40 mg/dl (< 1,0 mmol/l) i/lub triglicerydów > 150 mg/dl (>1,7 mmol/l)];
- u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS);
- z chorobą układu sercowo-naczyniowego
Cukrzyca to bardzo poważna choroba, dlatego nie należy bagatelizować. Aby zminimalizować zachorowanie na cukrzycę typu 2, najważniejsza jest profilaktyka – zadbajmy o prawidłowe odżywianie, odpowiednią ilość ruchu oraz zdrowy tryb życia. Nie zapominajmy również o diagnostyce, która pozwoli szybko wykryć nieprawidłowości i wprowadzić odpowiednie zalecenia.
*Literatura dostępna u autora
