14 listopada obchodzimy Światowy Dzień Cukrzycy. Cukrzyca typu 2 jest uznawana za chorobę cywilizacyjną – szacuje się, że cierpi na nią około 3 mln Polaków z czego 750 tys. nie zdaje sobie z tego sprawy. Charakteryzuje się 2 następującymi po sobie defektami metabolicznymi – insulinoopornością obwodową (głównie tkanki mięśniowej szkieletowej, tłuszczowej i wątroby), która jest następstwem toczącego się stanu zapalnego w tkance tłuszczowej trzewnej oraz jej dysfunkcji.

Kolejny defekt metaboliczny pojawia się wraz z upływem czasu i toksycznym działaniem na trzustkę hiperglikemii i hiperinsulinemii – upośledzenie wydzielania insuliny.

Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca czy naczyń krwionośnych.

Objawy wskazujące na możliwość występowania cukrzycy ze znaczną hiperglikemią:

• zmniejszenie masy ciała;
• wzmożone pragnienie;
• wielomocz;
• osłabienie i wzmożona senność;
• pojawienie się zmian ropnych na skórze oraz stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych.

Czynniki ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2

Otyłość trzewna zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 i dlatego ponad 90% osób z tym typem cukrzycy jest otyłych.

Związek otyłości z cukrzycą typu 2 wynika z insulinooporności powodowanej przez cytokiny zapalne wydzielane przez adipocyty trzewne (TNF-alfa, IL-6, rezystyna). Dochodzi też do zwiększenia wydzielania leptyny i zmniejszenia wytwarzania adiponektyny oraz pobudzenia układu adrenergicznego. Tkanka tłuszczowa wzmaga produkcję wolnych kwasów tłuszczowych, które powodują zwiększoną oksydację tłuszczów w mięśniach i wątrobie, co dodatkowo hamuje metabolizm glukozy. To staje się przyczyną kompensacyjnego wydzielania insuliny.

Dołączająca do tego zwykle mała aktywność fizyczna hamuje utlenianie glukozy, zmniejsza aktywność komórkowych transporterów glukozy i nasila produkcję WKT, a jednocześnie sprzyja dodatniemu bilansowi energetycznemu w ustroju, a tym samym zwiększaniu tkanki tłuszczowej.

Inne czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2:

• stwierdzenie zaburzeń gospodarki węglowodanowej
• czynniki żywieniowe
• czynniki zapalne
• dysbioza w przewodzie pokarmowym
• wiek
• płeć
• grupa etniczna (Indianie z plemienia Pima)
• wywiad rodzinny
• choroby wewnątrzwydzielniczej części trzustki
• endokrynopatie (np. nadczynność tarczycy, choroba Cushinga)
• niektóre leki (glikokortykosteroidy, Beta-mimetyki, hormony tarczycy, tizaydy, alfa-interferon, fenytoina, diazoksyd)
• zakażenie wirusem różyczki czy cytomegalii.

Nazewnictwo stanów hiperglikemicznych wg WHO

W zależności od poziomu glukozy we krwi Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła nomenklaturę stanów hiperglikemicznych:

• prawidłowa glikemia na czczo: 70-99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l);
• nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG, impaired fasting glucose): 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l);
• nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT, impaired glucose tolerance): w 120. minucie OGTT glikemia 140-199 mg/dl (7,8-11 mmol/l);
• stan przedcukrzycowy — IFG i/lub IGT;
• cukrzyca

Cukrzyca – diagnostyka

Glikemia przygodna – oznaczona w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatnio spożytego posiłku	Glikemia na czczo – oznaczona w próbce krwi pobranej 8-14 godzin od ostatniego posiłku	Glikemia w 120 minucie doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT) wg WHO
≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) → cukrzyca* (gdy występują objawy hiperglikemii, takiej jak wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie)	Stężenie glukozy we krwi żylnej	< 140 mg/dl (7,8 mmol/l) → prawidłowa tolerancja glukozy (NGT)
	70-99 mg/dl (3,9 - 5,5 mmol/l) → prawidłowa glikemia na czczo	140-199 mg/dl (7,8–11 mmol/l) → nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT)
	100-125 mg/dl (5,6 - 6,9 mmol/l) → nieprawidłowa glikemia na czczo (IGF)	≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) → cukrzyca*
	≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) → cukrzyca*

*Do rozpoznania cukrzycy konieczne jest stwierdzenie jednej z nieprawidłowości, z wyjątkiem glikemii na czczo, gdy wymagane jest 2-krotne potwierdzenie zaburzeń; przy oznaczaniu glikemii należy uwzględnić ewentualny wpływ czynników niezwiązanych z wykonywaniem badania (pora ostatniego spożytego posiłku, pora dnia, wysiłek fizyczny).

Hemoglobina glikowana (HbA1c)

Wartość HbA1c odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi, w okresie około 3 miesięcy poprzedzających oznaczenie, przy czym około 50% obecnej we krwi HbA1c powstaje w ciągu ostatniego miesiąca przed wykonaniem oznaczenia.

Oznaczenia HbA1c należy wykonywać raz w roku u pacjentów ze stabilnym przebiegiem choroby, osiągających cele leczenia. U pacjentów nieosiągających celów leczenia lub tych, u których dokonano zmiany sposobu leczenia, należy wykonywać oznaczenia HbA1c co najmniej raz na kwartał.

Już jednorazowy jej wynik we krwi wynoszący co najmniej 48 mmol/ml, czyli więcej niż 6,5%, upoważnia do zdiagnozowania cukrzycy (marzec 2021).

U kogo wykonywać diagnostykę?

Badanie w kierunku cukrzycy należy przeprowadzić raz na 3 lata u każdej osoby powyżej 45. roku życia.

Ponadto, niezależnie od wieku, badanie to należy wykonać co roku u osób z następujących grup ryzyka:

• z nadwagą lub otyłością [BMI ≥ 25 kg/m2 i/lub obwód w talii > 80 cm (kobiety); > 94 cm (mężczyźni)];
• z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice bądź rodzeństwo);
• mało aktywnych fizycznie;
• z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonej na cukrzycę;
• u których w poprzednim badaniu stwierdzono stan przedcukrzycowy;
• u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową;
• u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała > 4 kg;
• z nadciśnieniem tętniczym (≥ 140/90 mm Hg);
• z dyslipidemią [stężenie cholesterolu frakcji HDL < 40 mg/dl (< 1,0 mmol/l) i/lub triglicerydów > 150 mg/dl (>1,7 mmol/l)];
• u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS);
• z chorobą układu sercowo-naczyniowego

Cukrzyca to bardzo poważna choroba, dlatego nie należy bagatelizować. Aby zminimalizować zachorowanie na cukrzycę typu 2, najważniejsza jest profilaktyka – zadbajmy o prawidłowe odżywianie, odpowiednią ilość ruchu oraz zdrowy tryb życia. Nie zapominajmy również o diagnostyce, która pozwoli szybko wykryć nieprawidłowości i wprowadzić odpowiednie zalecenia.

*Literatura dostępna u autora