Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wymienia choroby nerek wśród przewlekłych chorób niezakaźnych, które są główną przyczyną przedwczesnych zgonów na świecie. Szacuje się, że w Polsce problem dotyczy 4-5 milionów osób, jednak większość od nich nie wie. Przewlekła choroba nerek (PChN) jest chorobą postępującą, czyli może się rozwijać przez 20-30 lat bez żadnych objawów. Nerki filtrują odpady z krwi i usuwają nadmiar płynów z organizmu. Odgrywają również ważną rolę w regulacji ciśnienia krwi, utrzymaniu zdrowych kości i wspomaganiu produkcji krwinek czerwonych. Gdy nerki są uszkodzone i następuje spadek ich funkcji, produkty przemiany materii zwane mocznicą zaczynają gromadzić się we krwi.

Wczesne rozpoznanie choroby pozwala na wdrożenie odpowiednich procedur farmakologicznych i dietetycznych, które znacznie spowalniają jej postęp. Pierwsze symptomy, że nerki niedomagają, to:

trudności z koncentracją,
uczucie przewlekłego zmęczenia,
słabszy apetyt,
problemy ze snem,
nocne skurcze nóg,
suchość i swędzenie skóry,
częste oddawanie moczu (szczególnie w nocy).

Główne przyczyny chorób nerek to:

cukrzyca (nefropatia cukrzycowa),
nadciśnienie (nefropatia nadciśnieniowa),
kłębuszkowe zapalenie nerek,
zaburzenia lipidowe,
otyłość,
niedoleczone infekcje,
podeszły wiek,
kamice układu moczowego,
przebyta ostra niewydolność nerek,
przewlekłe choroby nerek w rodzinie,
wysoka zawartość białka w diecie.

Diagnoza i etapy przewlekłej choroby nerek

Jak przebiega diagnoza PChN?

Regularne badania krwi pozwalają na wczesne wykrycie przewlekłej choroby nerek i leczenie. U osób znajdujących się w grupie ryzyka tj. u pacjentów z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, chorobami układu krążenia, kamicą moczową i seniorów badania powinny być wykonywane raz w roku.

Badania przesiewowe obejmują:

badanie ogólne moczu z badaniem mikroskopowym osadu,
stężenie mocznika, kwasu moczowego i kreatyniny w surowicy krwi,
oszacowanie wskaźnika przesączania kłębuszkowego (eGFR) na podstawie stężenia kreatyniny w surowicy,
stężenie podstawowych elektrolitów w surowicy: sodu, potasu, wapnia, fosforu,
badanie ultrasonograficzne z oceną wielkości nerek.

Przewlekła choroba nerek to utrzymujące się powyżej 3 miesięcy nieprawidłowości budowy lub czynności nerek mające znaczenie dla zdrowia:

Zmniejszenie przesączania kłębuszkowego (GFR) < 60 ml/min/1,73 m2.
Występowanie co najmniej jednego wskaźnika uszkodzenia nerek:
Albuminuria (wydalanie albuminy z moczem ≥ 30 mg/dobę),
Nieprawidłowy osad moczu,
Nieprawidłowości w zakresie elektrolitów lub innych będących wynikiem zaburzeń czynności cewek nerkowych,
Nieprawidłowości ujawnione w badaniu histologicznym,
Nieprawidłowości budowy nerek ujawnione w badaniu usg.

Omówienie poszczególnych stadiów

Stopień zaawansowania choroby różnicuje się ze względu na wyniki badań: GFR oraz wydalania albuminy. W poniższych tabelach przedstawiono stopnie zaawansowania przewlekłej choroby nerek.

Tabela 1. Kategorie GFR Zaawansowania PChN

Kategorie GFR	GFR [ml/min/1,73 m2]	Opis
G1	≤ 90	Prawidłowy lub wysoki
G2	60-89	Nieznacznie obniżony
G3a	45-59	Obniżenie nieznaczne do umiarkowanego
G3b	30-44	Obniżenie umiarkowane do znacznego
G4	15-29	Znacznie obniżony
G5	< 15	Schyłkowa niewydolność nerek

Tabela 2. Kategorie poziomu albuminurii

Kategoria	Wydalanie albuminy [mg/24 h]	Stosunek stężenia albuminy do kreatyniny w moczu	Opis
A1	< 30	< 30 mg/g (< 3 mg/mmol)	Albuminuria nieobecna lub łagodna
A2	30-300	30-300 mg/g (3-30 mg/mmol)	Albuminuria umiarkowana
A3	> 300	> 300 mg/g (> 30 mg/mmol)	Albuminuria ciężka

Wpływ przewlekłej choroby nerek na codzienne życie

Szacuje się że w najbliższych latach częstość wykrywania PChN wzrośnie nawet dwukrotnie ze względu na starzejące się społeczeństwo. Istotnym problemem jest to, że nerki nie bolą, a co za tym idzie wykrycie choroby następuje chwili, gdy nerki są już w bardzo ciężkim stanie. Natomiast wczesne rozpoznanie choroby pozwala na wdrożenie odpowiednich procedur farmakologicznych i dietetycznych, które znacznie spowalniają jej postęp. Dlatego tak ważne są badania profilaktyczne wykonywane co roku.

Pacjent otrzymując diagnozę przewlekłej choroby nerek najczęściej otrzymuje od lekarza skąpe zalecenia dietetyczne, które są dla niego niejasne i nie potrafi ich zastosować w życiu codziennym. Brak wiedzy żywieniowej pacjentów to jeden z wiodących czynników obniżających skuteczność dietoterapii. Właściwie prowadzona i nadzorowana dietoterapia jest uważana za ważny element postępowania terapeutycznego, spowalniając progresję choroby. Zapobiega niedożywieniu, zmniejsza zaburzenia metaboliczne towarzyszące chorobom nerek i opóźnia konieczność rozpoczęcia dializ.

Wpływ choroby na życie codzienne

Pacjenci, dowiadując się o chorobie, są często zagubieni i nie wiedzą, jak prawidłowo się odżywiać. Mimo chęci przestrzegania zaleceń dietetycznych, popełniają wiele błędów. Zwłaszcza jeżeli już wcześniej mieli rozpoznaną cukrzycę (ograniczenie spożycia cukrów) czy hipercholesterolemię (ograniczenie spożycia tłuszczów). Najczęstszym problemem jest kontrola podaży białka, sodu, potasu, fosforu oraz odpowiednie nawodnienie, co przekładało się na nieregularność i pomijanie posiłków. Pacjenci sięgają również po produkty o długim terminie ważności, które zawierają konserwanty, co skutkuje podwyższonym stężeniem fosforu i potasu we krwi. Pacjenci nie zachowują również zalecanych proporcji spożycia białka pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Część pacjentów przyjmuje za dużo białka, co powoduje wysokie spożycie fosforu, zaś konsekwencją jest odwapnienie i osteoporoza. Natomiast zbyt niska podaż białka powoduje niedożywienie organizmu. W pierwszych etapach choroby pacjenci często z obawy o nadmiar potasu ograniczają spożycie warzyw i owoców. Skutkuje to niedoborem witamin i kwasu foliowego. Często też pacjenci spożywają nadmierne ilości warzyw konserwowych oraz kiszonek, które bogate są w sód. Dlatego tak ważna jest edukacja pacjentów – podczas konsultacji z dietetykiem powinni nauczyć się wybierać odpowiednie produkty i komponować posiłki w zależności od stadium choroby oraz które składniki powinny być z tej diety wyeliminowane.

Sprawdź jak łatwe i komfortowe może być pobranie w domu!

Google 2.png

Zmiany w stylu życia

Wyróżnia się 5 celów leczenia żywieniowego osób z przewlekłą chorobą nerek:

zapobieganie niedożywieniu białkowo-energetycznemu we wczesnych stadiach choroby nerek i utrzymanie optymalnego stanu odżywienia;
ograniczenie ilości końcowych produktów przemiany materii;
zmniejszenie zaburzeń metabolicznych;
odroczenie w czasie rozpoczęcia konieczności wprowadzenia leczenia nerkozastępczego;
wspomaganie leczenia farmakologicznego.

Prawidłowo prowadzona i nadzorowana dietoterapia powoduje zmniejszenie objawów mocznicy: wymioty, świąd skóry, osłabienie, bóle mięśniowo kostne, obrzęki, wielomocz, a także poprawę ogólnego samopoczucia.

Modyfikacja diety – co jeść, a czego unikać?

Podaż odpowiedniej ilości energii chroni przed rozpadem białka ustrojowego i narastaniem mocznika we krwi. Najczęściej zaleca się ok. 35 kcal/kg mc./dobę, jednakże zapotrzebowanie energetyczne powinno być ustalane indywidualnie.

Głównym źródłem energii w diecie są węglowodany i tłuszcze. Węglowodany powinny pokrywać 50-60% całkowitego dziennego zapotrzebowania energii. Zaleca się spożywanie węglowodanów złożonych, pochodzących z produktów takich jak pieczywo, mąka, makarony czy ryż oraz ziemniaków. Jeżeli u pacjenta obserwuje się zbyt wysokie stężenie fosforu czy potasu w organizmie, powinno się ograniczyć chleb razowy i Graham oraz ciemne makarony. W tym przypadku zaleca się pieczywo pszenne, nisko białkowe, nisko sodowe, biały makaron i biały ryż. Należy unikać produktów zawierających syrop glukozowo-fruktozowy, ponieważ zwiększa on zawartość szkodliwego dla nerek kwasu moczowego w organizmie.

Tłuszcze w diecie nie powinny przekraczać 35% dziennej podaży energetycznej. Zalecamy tłuszcze to tłuszcze roślinne zawarte w oliwie z oliwek, oleju rzepakowym, kukurydzianym i słonecznikowym oraz z ryb morskich (zawierają kwasy omega 3, które są istotne dla chorych z przewlekłą niewydolnością nerek ze względu na zaburzenia przemiany lipidowej). Należy ograniczyć spożycie tłuszczów zwierzęcych takich jak smalec, słonina, boczek czy tłuste mięsa i wędliny.

Białko jest jednym z najważniejszych składników diecie, ponieważ nie może być zastąpione żadnym innym składnikiem. W leczeniu żywieniowym pacjentów z PChN istotna jest jakość oraz wielkość podaży białka w diecie. Do prawidłowego planowania posiłków niezbędna jest znajomość zawartości tego składnika w poszczególnych produktach.

W okresie przed dializ są podstawową zasadą jest ograniczenie spożycia białka. Zbyt duża podaż tego składnika może być przyczyną gromadzenia się w nadmiarze produktów rozpadu białka, co skutkuje gromadzeniem się metabolitów w organizmie i rozwojem toksemii. Ilość białka w diecie zależna jest od stężenia mocznika i kreatyniny w osoczu krwi oraz wartości współczynnika przesączania kłębuszkowego (eGFR). W początkowej fazie choroby spoko nie powinno odbiegać od ilości rekomendowanej dla zdrowych osób, czyli 0,8-1,0 g/kg mc./dobę. Natomiast przy postępującym zmniejszaniu się eGFR należy rozważyć obniżenie podaży białka. W trzecim i czwartym stadium choroby ze względu na ryzyko niedożywienia oraz zaburzeń metabolicznych u pacjentów zaleca się stosowanie diety o bardzo małej zawartości białka (0,3 g/kg mc./dobę z ketoanalogami aminokwasów.

Ważnym czynnikiem, który ma wpływ na wartość odżywczą białka, jest jego strawność. Białka pochodzące z produktów zwierzęcych odznaczają się większą strawnością w porównaniu z białkami roślinnymi. Dlatego zalecane jest spożywanie co najmniej 50% białka o wysokiej wartości biologicznej, tzn. musi być ono bogate w egzogenne aminokwasy. W produktach pochodzenia zwierzęcego (jaja, mięso zwierząt rzeźnych, drób, ryby, produkty mleczne) znajdują się białka pełnowartościowe.

Tabela 3. Przykładowa zawartość białka w wybranych produktach

Produkty (100 g)	Ilość białka [g]	Produkty (100 g)	Ilość białka [g]
Pierś z kurczaka bez skóry	21,6	Łosoś wędzony	21,6
Łopatka wołowa	20,9	Halibut świeży	20,2
Ser cheddar pełnotłusty	27,2	Soczewica zielona sucha	25
Ser twarogowy pełnotłusty	18,8	Słonecznik, nasiona	24,4
Żółtko jaja kurzego	15,6	Groch, nasiona suche	23,8
Białko jaja kurzego	11	Groch, nasiona namoczone	12,6
Jogurt naturalny	4,4	Ciecierzyca sucha	20
Mleko 1,5%	3,4	Kasza bulgur	12,5
Migdały	20	Kasza jaglana	10,5
Orzechy włoskie	15,2	Kasza pszenna	14

Modyfikacje dietetyczne w celu ograniczenia białka w diecie

Zamienniki jednego jaja:

¼ szklanki (60 g) jogurtu roślinnego lub naturalnego – do brownie, chlebów, ciast i muffinek;
¼ szklanki (56g) zmiksowanych bananów – do brownie, chlebów, ciast, muffinek, ciasteczek;
1 Łyżka mielonego siemienia lnianego wymieszana z 3 łyżkami wody – do brownie, chlebów, ciast i naleśników;
¼ szklanki (60 g) zmiksowanego tofu – do brownie i ciast;
1 łyżka zmielonych nasion chia wymieszane z 3 łyżkami wody bananów – do brownie, chlebów, ciast, ciasteczek;
woda z ciecierzycy (aquafaba) – do bezy, musów, makaroników.

Zamienniki mleka krowiego:

napój sojowy (UWAGA! Ma naturalnie wysoką zawartość potasu, dlatego osoby z ograniczeniami spożycia tego pierwiastka nie powinny go wybierać).
napój ryżowy - jeden z najlepszych zamienników mleka ze względu na niską zawartość potasu i fosforu.
napój migdałowy.

Potas w diecie

Jony potasowe są bardzo sprawnie wydalane przez nerki, jednakże tylko wtedy gdy ich czynność nie jest upośledzona. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej często wymaga ograniczenia. Włodarzy w początkowej fazie choroby należy stosować dietę bogatą w potas, ponieważ jest on wydalane podczas zwiększonej diurezy moczu. Norma dla potasu dla osoby dorosłej wynosi 3500 mg/dobę, niezależnie od płci i wieku. W przypadku dzieci wartości te przelicza się, uwzględniając referencyjną masę ciała i wskaźnik wzrostu. Należy regularnie sprawdzać poziom potasu w surowicy. Jeżeli jest on podwyższony, należy zmniejszyć spożycie tego pierwiastka. Jego ograniczenie zaleca się w 4. i 5. Stadium PChN.

Aby zmniejszyć spożycie potasu, należy odpowiednio przygotowywać potrawy z warzyw. Stosuje się wtedy tzw. podwójne gotowanie bez dodatku soli.

Grafiki na Blog (16).png

Dodatkowo należy:

stosować warzywa mrożone (proces mrożenia powoduje utratę dużej części potasu);
ziemniaki (duża zawartość tego pierwiastka) zastąpić 2-3 razy w tygodniu ryżem, makaronem, chlebem;
ciasta, kluski i makarony przygotowywać z mąki ryżowej (mniejsza zawartość potasu niż mące pszennej);
wybierać owoce i warzywa z konserw (bez zalewy – potas przechodzi do zalewy w której się znajdują).

Uwaga: Należy unikać przygotowywania potraw z warzyw o wysokiej zawartości potasu przy użyciu garnków na parze, szybkowarów, kuchenek mikrofalowych – takie techniki gotowania praktycznie nie zmniejszają zawartości tego pierwiastka.

Tabela 4. Produkty bogate i ubogie w potas

Produkty bogate w potas	Produkty o niskiej zawartości potasu
wyroby cukiernicze: kakao, czekolada, chałwa	ryż
suche nasiona roślin strączkowych	jaja
mięso i jego przetwory	żółte sery
produkty zbożowe: kasza gryczana, jęczmienna, otręby pszenne, płatki kukurydziane	chleb biały
pieczywo żytnie, owsiane, pszenne, chrupkie	makaron
świeże owoce: agrest, banany, brzoskwinie, morele, porzeczka czarna i czerwona, winogrona	chude mięso i chude ryby
suszone owoce, soki i koncentraty owocowe	owoce: jagody, żurawina, grejpfrut, melony, mango, ananasy, mandarynki, arbuz, gruszka
warzywa: ziemniaki, surowe buraki, pietruszka, bakłażan, cukinia, pomidory, szpinak, botwinka, chrzan, zielony groszek, bób, kalarepa, grzyby	warzywa: cebula, marchewka, kalafior, seler, ogórek

Fosfor w diecie

Ograniczenia dietetyczne dotyczące zawartości fosforu powinny być wprowadzane już we wczesnych fazach choroby nerek. Ważne jest jednak pamiętanie, że zbyt surowe ograniczenia spożycia pokarmów zawierających ten składnik mogą prowadzić do ryzyka niedożywienia białkowego.

Wyróżnia się 2 główne źródła fosforanów w diecie:

fosfor organiczny zawarty w surowej lub nieprzetworzonej żywności,
fosfor nieorganiczny dodawany do żywności podczas jej przetwarzania.

Fosfor organiczny znajdziemy głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego: mięso, ryby, mleko i jego przetwory (wchłanialność fosforu z tych produktów przewodzie pokarmowym wynosi 40-60%), oraz produktach pochodzenia roślinnego: orzechy, nasiona suchych roślin strączkowych, pozostałe nasiona, wyroby czekoladowe, grzyby, ziemniaki, chleb (występuje on w postaci kwasu fitynowego, a jego biodostępność waha się na poziomie 10-30%).

Najważniejszym zaleceniem diety niskofosforanowej jest unikanie spożywania produktów zawierających dodatki fosforanowe. W odróżnieniu od źródeł naturalnych nieorganiczne fosforany wchłaniają się szybko z przewodu pokarmowego (80-100% przyswajalności). Fosforany znajdują zastosowanie w przemyśle spożywczym między innymi jako dodatki do produktów mięsnych, rybnych, piekarskich i ciastkarskich, mlecznych, napojów bezalkoholowych, koncentratów zup i sosów.

Tabela 5. Fosforany dozwolone do stosowania w przemyśle spożywczym

E 338	kwas fosforowy
E 339	fosforany sodu
E 340	fosforany potasu
E 341	fosforany wapnia
E 343	fosforany magnezu
E 450	difosforany
E 451	trifosforany
E 452	polifosforany

Aby zmniejszyć zawartość fosforu w mięsie, należy moczyć je w zimnej wodzie przez godzinę przed gotowaniem. Warto podkreślić, że mięso pokrojone w plastry i gotowane zawiera prawie o połowę mniej fosforu niż mięso ugotowane w dużym niepokrojonym kawałku.

Sód w diecie

Pacjentom z przewlekłą chorobą nerek zaleca się dostarczenie 1800-2500 mg/dobę sodu (3-5 g soli = 1 płaska łyżeczka). Indywidualną podaż tego składnika ustala się na podstawie jego poziomu w surowicy krwi pacjenta, a także ciśnienia tętniczego i masy ciała.

Aby zmniejszyć spożycie soli, należy:

ilość spożywanych wędlin, konserw i przetworów mięsnych – 2 plasterki zwykłej szynki zawierają 604 mg sodu, czyli prawie połowę zalecanego dziennego limitu;
unikać gotowych produktów, nie dosalać żywności przed jej ugotowaniem lub w trakcie gotowania;
kupować świeże lub mrożone nieprzetworzone mięso drobiowe lub wieprzowe chude;
ograniczyć używanie sosu sojowego, ketchupu, gotowych mieszanek przyprawowych.

W celu zwiększenia atrakcyjności potraw oraz podkreślenia ich smaku i aromatu, sól można z powodzeniem zastąpić różnorodnymi ziołami i przyprawami, takimi jak czosnek, cebula, oregano, tymianek czy rozmaryn.

Niezależnie od rodzaju używanej soli (kamienna, morska czy himalajska) wpływ zawartego w niej sodu na organizm jest taki sam. Nie należy także zastępować soli kuchennej tzw. solami ubogosodowymi, ponieważ zawierają duże ilości potasu, co może spowodować rozwój hiperkaliemii.

Płyny w diecie

Podczas leczenia zachowawczego osób z przewlekłą chorobą nerek utrzymanie odpowiedniej diurezę jest niezwykle istotne. Do prawidłowego funkcjonowania organizm potrzebuje dziennie około 2,5 l płynów.

Zalecane płyny:

wody mineralne (niskozmineralizowane),
napoje mleczne (w ograniczonych ilościach ze względu na zawartość fosforu),
słaba herbata (czarne, zielona, owocowa),
soki owocowe i warzywne (nie wskazane przy podwyższonym stężeniu potasu w surowicy krwi).

Rola aktywności fizycznej i rehabilitacji

Aktywność fizyczna i rehabilitacja są integralnym elementem kompleksowego leczenia pacjentów z przewlekłą chorobą nerek (PChN). Odpowiednio dobrany wysiłek fizyczny nie tylko poprawia ogólną kondycję organizmu, ale również może spowolnić postęp choroby i zwiększyć skuteczność leczenia.

Poprawa parametrów zdrowotnych – regularna aktywność fizyczna pomaga w kontrolowaniu nadciśnienia tętniczego, poprawia metabolizm glukozy i lipidów, a także sprzyja redukcji masy ciała, co ma duże znaczenie u pacjentów z cukrzycą i otyłością, będących częstymi współistniejącymi schorzeniami w PChN.
Wzmocnienie układu mięśniowo-szkieletowego – osoby z przewlekłą chorobą nerek są narażone na zanik mięśni (sarkopenię) i osłabienie kości. Ćwiczenia oporowe i aerobowe pomagają w utrzymaniu siły mięśniowej i zapobiegają upadkom oraz złamaniom.
Korzyści psychiczne – regularny ruch pozytywnie wpływa na samopoczucie, zmniejsza napięcie nerwowe, objawy depresyjne i lękowe, które często towarzyszą przewlekłym chorobom. Może także poprawić jakość snu i ogólne nastawienie do życia.
Lepsze przygotowanie do dializ i przeszczepienia – pacjenci aktywni fizycznie lepiej znoszą zabiegi dializacyjne, szybciej wracają do formy po hospitalizacjach i często mają krótszy czas rekonwalescencji po przeszczepieniu nerki.
Rehabilitacja nefrologiczna – to indywidualnie dostosowany program ćwiczeń i wsparcia fizjoterapeutycznego, który uwzględnia stopień zaawansowania choroby, stan ogólny pacjenta i obecność innych schorzeń. Może być prowadzony zarówno ambulatoryjnie, jak i w warunkach szpitalnych.

Wsparcie psychologiczne i edukacja pacjenta

Z badań przeprowadzonych ma pacjentach z przewlekłą chorobą nerek wynika, że nie rozumieją oni często zaleceń dietetycznych i nie wiedzą, w jaki sposób się odżywiać. Nawyków żywieniowych wykazała, że pacjenci mimo starań przestrzegania zaleceń dietetycznych, popełniali wiele błędów. Stwierdzono, że ważnym czynnikiem wpływającym na nieprzestrzeganie zaleceń jest brak edukacji żywieniowej o ograniczeniach i modyfikacji w sposobie żywienia. Dlatego też poradnictwo i grupy wsparcia odgrywają kluczową rolę w leczeniu i codziennym funkcjonowaniu osób z przewlekłą chorobą nerek (PChN).

Poradnictwo specjalistyczne pomaga pacjentom zrozumieć chorobę, dostosować styl życia, dietę i leczenie farmakologiczne, a także radzić sobie z emocjonalnymi aspektami diagnozy.
Grupy wsparcia umożliwiają wymianę doświadczeń, oferują emocjonalne wsparcie i pomagają zmniejszyć poczucie izolacji, które często towarzyszy chorobie przewlekłej.
Udział w takich formach pomocy może zwiększyć motywację do przestrzegania zaleceń lekarskich, poprawić jakość życia oraz wspierać lepsze radzenie sobie ze stresem i lękiem.

Dostępne źródła informacji i edukacji nt. choroby

Dostępne źródła informacji i edukacji na temat przewlekłej choroby nerek obejmują:

Poradnie nefrologiczne i ośrodki zdrowia – oferują indywidualne konsultacje oraz materiały edukacyjne przygotowane przez specjalistów.
Strony internetowe instytucji medycznych – np. Polskie Towarzystwo Nefrologiczne, Narodowy Fundusz Zdrowia czy Światowa Fundacja Nerek (World Kidney Day).
Publikacje naukowe i popularnonaukowe – książki, broszury, artykuły w czasopismach medycznych i zdrowotnych.
Programy edukacyjne i kampanie społeczne – warsztaty, webinary, dni otwarte organizowane przez szpitale i organizacje pacjenckie.
Grupy wsparcia i fora internetowe – umożliwiają wymianę doświadczeń i porad pomiędzy pacjentami.

Rola opieki medycznej i regularnych badań

Częstotliwość badań zależy od obecności czynników ryzyka, wieku pacjenta oraz etapu zaawansowania choroby.

Ogólne wytyczne:

U osób zdrowych (profilaktycznie):

Raz na 1–3 lata – u osób bez czynników ryzyka, jako element badań przesiewowych (szczególnie po 40. roku życia).
Raz do roku – u osób z czynnikami ryzyka, takimi jak: nadciśnienie, cukrzyca, otyłość, choroby sercowo-naczyniowe, historia chorób nerek w rodzinie.

Badania kontrolne obejmują:

stężenie kreatyniny we krwi i wyliczenie eGFR (wskaźnik przesączania kłębuszkowego),
badanie ogólne moczu (obecność białka, krwi, glukozy),
pomiar ciśnienia tętniczego.

U osób z rozpoznaną PChN:

Częstotliwość badań zależy od stadium choroby (wg klasyfikacji KDIGO):

Stadium 1–2 (łagodne uszkodzenie nerek) – badania co 6–12 miesięcy, jeśli funkcja nerek stabilna.
Stadium 3 (umiarkowane pogorszenie) – badania co 3–6 miesięcy, monitorując eGFR, stężenie kreatyniny, elektrolitów i obecność białkomoczu.
Stadium 4 (zaawansowane pogorszenie) – badania co 1–3 miesiące; konieczna ścisła kontrola równowagi kwasowo-zasadowej, fosforu, wapnia i parathormonu (PTH).
Stadium 5 (schyłkowa niewydolność nerek) – badania nawet co tydzień lub częściej, szczególnie przed rozpoczęciem dializ.

Dodatkowo, u wszystkich pacjentów z PChN ważne są:

regularna ocena poziomu hemoglobiny (ryzyko niedokrwistości),
kontrola lipidów, glukozy, gospodarki wapniowo-fosforanowej,
okresowa kontrola USG nerek.

Współpraca z lekarzem i specjalistami

Wizyty lekarskie powinny być regularne, a ich częstość dostosowana do stanu pacjenta. Warto, aby pacjent przyjął aktywną postawę w procesie leczenia, ponieważ może przynieść to komfort i wiedzę podczas podejmowania właściwych decyzji. Chodzenie na wizyty z zapisanymi pytaniami pozwoli na uważniejsze słuchanie lekarza i zapamiętanie najważniejszych kwestii. Jeżeli pacjent zauważy odchylenia w wynikach badań, powinien udać się najpierw do lekarza rodzinnego, który może pokierować go do lekarza specjalisty – nefrologa.

Leczenie w przewlekłej chorobie nerek wymaga odpowiedniego stylu życia w tym zmiany diety. Dzięki odpowiednio zbilansowanej diecie nerki nie będą nadwyrężone i ich funkcja może zostać zachowana w miarę postępu choroby zmieniają się potrzeby żywieniowe, dlatego kluczowe znaczenie ma utrzymanie odpowiedniego stanu odżywienia i dostarczenie wystarczającej ilości kalorii przy jednoczesnym ograniczeniu białka i sodu, dlatego warto udać się do dietetyka klinicznego.

Kluczowe rekomendacje

Osoby z przewlekłą chorobą nerek (PChN) powinny przestrzegać szeregu zaleceń, które pomagają spowolnić postęp choroby i poprawić jakość życia. Kluczowe znaczenie ma regularna kontrola lekarska oraz systematyczne wykonywanie badań laboratoryjnych, takich jak oznaczenie kreatyniny, eGFR, białkomoczu czy elektrolitów.

Dostosowanie odpowiedniej diety jest jednym z najłatwiejszych i najważniejszych kroków, które pacjent może podjąć, aby złagodzić objawy choroby nerek i uniknąć dializy. Prawidłowo zbilansowana dieta powinna zawierać urozmaicone produkty z każdej podstawowej grupy żywności. Jeżeli w danym dniu spożyte produkty i potrawy nie pokryją zapotrzebowania na wszystkie kluczowe składniki, należy zadbać o zwiększenie zawartości tych brakujących składników diecie w następnych dniach. Przerwa między jednym a drugim posiłkiem nie powinna przekraczać 3-4 godzin.

Utrzymywanie prawidłowego ciśnienia tętniczego, najlepiej poniżej 130/80 mmHg, jest niezbędne dla ochrony nerek i zapobiegania powikłaniom sercowo-naczyniowym.

Zaleca się także podejmowanie regularnej, umiarkowanej aktywności fizycznej, która korzystnie wpływa na ogólny stan zdrowia i samopoczucie.

Pacjenci powinni unikać stosowania leków mogących uszkadzać nerki, zwłaszcza niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), a każdą suplementację lub farmakoterapię konsultować z lekarzem. Warto także zadbać o aktualne szczepienia ochronne i profilaktykę infekcji, szczególnie dróg moczowych.

Niezwykle pomocne okazują się edukacja zdrowotna oraz wsparcie psychiczne i społeczne – udział w grupach wsparcia czy konsultacje z dietetykiem i psychologiem mogą znacząco ułatwić codzienne radzenie sobie z chorobą.

Planowanie posiłków z wyprzedzeniem zapewnia optymalne ich wykorzystanie, oszczędza czas w kuchni i obniża koszty żywności. Posiłki przygotowywane w domu mają zwykle niższą zawartość sodu i tłuszczów nasyconych. Planowanie posiłków warto rozpocząć od sporządzenia listy produktów, które pacjent ma w domu i te, które musi zakupić. Warto przygotować listę przepisów i ułożyć plan posiłków na każdy tydzień. Wiele dań można przygotować wcześniej, Co pozwoli zaoszczędzić czas i uprości życie codzienne.

Praktyczne zagadnienia dotyczące wyboru produktów spożywczych

Spożywanie przetworów mięsnych takich jak kiełbasy czy wędliny nie jest zalecane, ponieważ zawierają duże ilości soli i mogą zawierać konserwanty na bazie fosforu.
Dobrym źródłem białka są warzywa strączkowe (zamiennik mięsa). Powinno się je spożywać razem z produktami zbożowymi, a nie jako dodatek. Należy pamiętać, żeby je namaczać przed obróbką i dobrze ugotować.
Produkty mleczne dostarczają białka i wapnia, jednak mają wysoką zawartość fosforu. Należy unikać twardych serów (bogate w sól). Świeży ser powinno się spożywać najwyżej raz na 7 - 10 dni.
Mleko najlepiej zastąpić napojem ryżowym, owsianym lub migdałowym.
Całe jaja zaleca się spożywać sporadycznie ze względu na bogactwo żółtka w fosfor. Natomiast białko jaja jest bogatym źródłem białka o wysokiej wartości biologicznej i niskiej zawartości fosforu, co korzystnie wpływa na stężenie tego pierwiastka we krwi.
Produkty o dużej ilości nasyconych kwasów tłuszczowych należy ograniczyć do minimum, m.in. tłuste mięsa, wędliny, podroby, boczek, smalec, masło i inne tłuste przetwory mleczne). Zaleca się tłuszcze roślinne.

Kontrola porcji i spożywanie różnorodnych pokarmów odpowiednich dla nerek jest ważne w leczeniu PChN. Osoby chore zazwyczaj mają trudności z określeniem właściwej wielkości spożywanych porcji. Dlatego też talerz żywieniowy dla osób z przewlekłą chorobą nerek został podzielony przez specjalistów na 3 części. Połowę talerza powinny zajmować warzywa i owoce z przewagą warzyw. Jedną ćwiartkę talerza powinny zajmować produkty zbożowe, zaś drugą ćwiartkę powinny zajmować źródła białka i tłuszczów, jednak z małym udziałem w tej części talerza mięsa.

Grafiki na Blog (17).png

Oprócz zaleceń dietetycznych, które są kluczowe w spowolnieniu rozwoju choroby, warto zwrócić uwagę na sposoby radzenia sobie ze stresem. Stres zwiększa ciśnienie krwi, co może doprowadzić do uszkodzenia nerek. Dobrym rozwiązaniem będzie wygospodarowanie czasu na relaks i korzystanie z technik relaksacyjnych takich jak joga czy medytacja.

Nerki pomagają regulować cykl snu i czuwania, dlatego tak ważna jest odpowiednia ilość snu. Aby poprawić jego jakość, należy ograniczyć kofeinę i wprowadzić rutynę przed snem – stała pora kładzenia się, ograniczenie ekspozycji na światło niebieskie oraz zaprzestanie używania telefonu komórkowego w łóżku.

Również papierosy, alkohol i środki przeciwbólowe mają negatywny wpływ na funkcjonowanie nerek. Dlatego też warto zrezygnować z używek oraz skonsultować stosowanie leków przeciwbólowych ze swoim lekarzem prowadzącym.

Chociaż przewlekła choroba nerek jest nieuleczalna, to można nad nią zapanować. Wczesne wykrycie tej choroby pozwala na zastosowanie leczenia zachowawczego, łączącego postępowanie farmakologiczne i dietetyczne. Zmiany te mogą poprawić ogólny stan zdrowia i pomóc w złagodzeniu lub wyleczeniu chorób towarzyszących. Celem takiego postępowania jest przede wszystkim zapobieganie niedożywieniu we wczesnych fazach choroby nerek i/lub utrzymanie optymalnego stanu odżywienia, zmniejszenie akumulacji produktów przemiany materii oraz zapobieganie chorobom sercowo-naczyniowym czy chorobom kości. Przebadaj się już dziś z Home Lab.

Literatura:

Pyszczuk B.: Dieta w chorobach nerek przed dializą. Jak ułożyć i kontrolować swój plan żywieniowy. PZWL, Warszawa 2022.
Zogheib S.: Przewlekła choroba nerek. Leczenie dietą. Zwierciadło, Warszawa 2021.
Campbell E.: Kompletna dieta w chorobach nerek. Vital, Białystok 2023.