Refluks - poznaj przyczyny, objawy, leczenie i dietę

Refluks żołądkowo-przełykowy, zwany także chorobą refluksową (ang. gastroesophageal reflux disease, GERD), to schorzenie, które polega na wstecznym zarzucaniu treści żołądkowej do przełyku, powodując kłopotliwe objawy i powikłania. Choroba refluksowa przełyku występuje u ok. 44% populacji.

Czym jest refluks?

Choroba refluksowa przełyku polega na cofaniu się treści żołądkowej (kwasu żołądkowego, enzymów trawiennych) z żołądka do przełyku. Normalnie, dolny zwieracz przełyku zapobiega temu cofaniu się. Gdy jednak zwieracz ten nie działa prawidłowo lub jest osłabiony, treści żołądkowe mogą wracać do przełyku, co może prowadzić do podrażnienia błony śluzowej przełyku i powodować różne objawy. Wyróżnia się 2 postacie choroby: nienadżerkową (NERD) oraz postać nadżerkową (GERD), w którą z czasem przechodzi nieleczona postać nienadżerkowa.

Patogeneza:

nadmierna ilość przejściowych relaksacji dolnego zwieracza przełyku (TLESR), która zwiększa liczbę epizodów refluksu i predysponuje do rozwoju GERD,
współwystępująca u chorych z GERD przepuklina wślizgowa rozworu przełykowego przepony zaburzająca pracę dolnego zwieracza przełyku (LES),
nadmierna masa ciała, brak aktywności fizycznej, stres, palenie tytoniu czy nadużywanie alkoholu,
ciąża - co czwarta kobieta w ciąży doświadcza objawów refluksu codziennie, więcej niż połowa uskarża się na okazjonalnie występujące dolegliwości.

Objawy refluksu

Do najczęściej występujących objawów refluksu zaliczamy:

zgagę,
zarzucanie wsteczne kwaśnej treści do ust,
puste, kwaśne odbijania,
trudności podczas przełykania, uczucie „czegoś twardego" w gardle,
nudności, wymioty,
bóle w nadbrzuszu,
kaszel (w szczególności w nocy),
niekardiologiczny ból w klatce piersiowej,
chrypka, ból gardła,
ból ucha,
problemy z uzębieniem – w tym próchnica.

Sprawdź jak łatwe i komfortowe może być pobranie w domu!

Google 2.png

Rodzaje refluksu

Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) może występować w kilku formach i podtypach, zależnie od przyczyny, charakterystyki objawów oraz specyficznych mechanizmów cofania się treści żołądkowej do przełyku. Główne rodzaje refluksu to:

1. Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD)

To najczęstsza forma refluksu, w której treść żołądkowa cofa się do przełyku, powodując objawy takie jak zgaga, ból w klatce piersiowej i kwaśny smak w ustach.

2. Refluks krtaniowo-gardłowy (LPR)

Znany także jako refluks cichy, ponieważ często nie towarzyszą mu typowe objawy GERD, takie jak zgaga. Objawy LPR obejmują chrypkę, przewlekły kaszel, uczucie guzka w gardle oraz trudności w połykaniu.

3. Refluks alkaliczny (żółciowy)

W tej formie refluksu treść dwunastnicza (w tym żółć) cofa się do żołądka, a następnie do przełyku. Żółć może powodować podrażnienie błony śluzowej przełyku. Objawy obejmują ból brzucha, wymioty i gorzki smak w ustach.

4. Refluks nocny

To forma refluksu, która nasila się w nocy, zwykle podczas leżenia. Może powodować bardziej intensywne objawy, takie jak ból w klatce piersiowej, uczucie duszenia się oraz zakłócenia snu.

5. Refluks kwaśny

Najczęstsza forma refluksu, w której kwas żołądkowy cofa się do przełyku, powodując zgagę i inne objawy.

6. Refluks niekwaśny

W tej formie refluksu treść żołądkowa ma niską kwasowość lub jest niemal neutralna. Może być trudniejszy do zdiagnozowania, ponieważ nie powoduje typowej zgagi, ale może wywoływać inne objawy, takie jak ból w klatce piersiowej i problemy z przełykaniem.

7. Refluks związany z przełykaniem (RGE)

Występuje, gdy refluks pojawia się głównie podczas lub tuż po jedzeniu. Może to być związane z osłabieniem mięśni przełyku lub nieprawidłową koordynacją przełykania.

8. Refluks funkcjonalny

Mimo że objawy refluksu są obecne, nie ma widocznych uszkodzeń błony śluzowej przełyku w badaniach diagnostycznych. Jest to bardziej związane z nadwrażliwością przełyku.

9. Refluks farmakologiczny

Niektóre leki mogą powodować lub nasilać objawy refluksu poprzez osłabienie dolnego zwieracza przełyku lub podrażnienie błony śluzowej przełyku.

10. Refluks u dzieci

Występowanie refluksu u dzieci wydaje się częstsze niż sądzono dotychczas. U dzieci refluks może powodować nawracające wymioty, kaszel i inne problemy z układem oddechowym.

Każdy rodzaj refluksu może wymagać innego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego, dlatego ważne jest skonsultowanie się z lekarzem w celu właściwego rozpoznania i leczenia.

Jak wyleczyć refluks?

Leczenie choroby refluksowej może obejmować zmiany stylu życia (np. zmniejszenie wagi, unikanie określonych pokarmów), stosowanie leków zmniejszających produkcję kwasu żołądkowego, a w cięższych przypadkach nawet interwencje chirurgiczne mające na celu poprawę funkcjonowania dolnego zwieracza przełyku. Ważne jest również regularne monitorowanie stanu zdrowia przez lekarza gastroenterologa w celu uniknięcia powikłań, takich jak zapalenie przełyku czy zwężenie przełyku. Poniżej przedstawiamy kilka spospbów, aby zmniejszyć objawy refluksu.

Unikanie ciasnych, opinających ubrań i pasków jest prostym sposobem zapobiegania wzrostowi ciśnienia w jamie brzusznej, a tym samym cofaniu kwaśnej treści do przełyku.
Zaprzestanie palenia tytoniu – palenie tytoniu zmniejsza ciśnienie LES oraz upośledza perystaltykę trzonu przełyku, co w połączeniu z hamowaniem wydzielania wodorowęglanów ze śliny upośledza klirens przełykowy, a tym samym wydłuża czas ekspozycji śluzówki przełyku na kwaśną treść z żołądka. Nagły wzrost ciśnienia w jamie brzusznej, który występuje w trakcie kaszlu, głębokiego zaciągania dymem z papierosa czy odksztuszania wydzieliny z dróg oddechowych wiąże się ze zwiększeniem częstości zarzucania kwaśnej treści do przełyku.
Stres może nasilać odczuwanie objawów refluksu.
W nocy dochodzi do fizjologicznego rozluźnienia LES oraz spowolnienia klirensu przełykowego. Osoby z GERD uskarżające się na nocne występowanie dolegliwości powinny spać z uniesieniem wezgłowia łóżka około 30° od poziomu podłoża. Zaleca się również unikanie pozycji leżącej przez 3 godziny po jedzeniu, a ostatni posiłek powinien być objętościowo niewielki i nietłusty. Korzystniejszą pozycją leżącą jest ułożenie na lewym boku.
Występowaniu objawów GERD sprzyjają intensywne ćwiczenia. W przypadku umiarkowanej aktywności fizycznej uważa się, że chroni ona przed rozwojem refluksu. Zalecany jest łagodny wysiłek fizyczny trwający przynajmniej 30 minut 5 lub więcej razy w tygodniu. Osoby predysponowane do refluksu powinny pamiętać o unikaniu aktywności fizycznej wymagającej częstego pochylania do przodu czy schylania się oraz odpowiednim odstępie czasu między spożyciem posiłku a rozpoczęciem ćwiczeń.
Ponieważ refluks posiada konkretną przyczynę, zastosowanie samych tylko zmian w stylu życia rzadko przynosi całkowite ustąpienie dolegliwości. Dlatego leczenie farmakologiczne staje się niezbędne u wielu chorych. W chwili obecnej do leczenia refluksu stosuje się leki zobojętniające, H2 blokery, leki prokinetyczne oraz inhibitory pompy protonowej. Leki zobojętniające przyjmowane doraźnie mogą neutralizować kwas w przełyku i żołądku, szybko znosząc objawy. H2 blokery zmniejszają objawy choroby, zmniejszają ilość kwasu solnego powracającego do przełyku, dzięki czemu pomagają w gojeniu zapalenia przełyku. Pomimo szeregu zalet tych leków ich skuteczność jest ograniczona: objawy choroby udaje się zlikwidować tylko u połowy chorych, zabezpieczenie przed nawrotami choroby można osiągnąć jedynie u ok. 25% leczonych chorych. Inhibitory pompy protonowej szybciej i skuteczniej od H2 blokerów leczą zapalenie przełyku wywołane refluksem.

Reklama HL Tygodnik Płocki (26).png

Leczenie operacyjne prowadzi do korekcji patologicznych zmian w obrębie dolnego zwieracza przełyku, które są przyczyną refluksu żołądkowo-przełykowego. Zabieg polega na wydłużeniu brzusznego odcinka przełyku, co zwiększa spoczynkowe ciśnienie w obrębie dolnego zwieracza przełyku. Nie odnotowano statystycznie istotnej różnicy między leczeniem operacyjnym a zachowawczym (PPI lub antagoniści receptorów H2), jeśli chodzi o skuteczność terapii GERD.

Dieta refluksowa

Reklama HL Tygodnik Płocki (27).png

Zalecenia żywieniowe, czyli dieta do stosowaniu przy refluksie:

Redukcja wagi – nadwaga i otyłość są czynnikami ryzyka rozwoju objawowego GERD, nadżerkowego zapalenia przełyku, przełyku Barretta oraz gruczolakoraka przełyku. Redukcja masy ciała, szczególnie połączona z wykonaniem zabiegu bariatrycznego, ma korzystny wpływ na zmniejszenie dolegliwości GERD.
Należy unikać spożywania owoców cytrusowych, mocnej kawy, alkoholu, smażonych i tłustych potraw.
Spożycie pokarmów tłustych pobudza uwalnianie cholecystokininy, która zmniejsza napięcie LES. Spadek ciśnienia LES upośledza sprawne funkcjonowanie bariery antyrefluksowej, a tym samym predysponuje do wstecznego zarzucania kwaśnej treści do przełyku, co z kolei w połączeniu np. z nadmierną objętością posiłku skutkuje występowaniem objawów GERD i zmian nadżerkowych. Pokarmy tłuste spowalniają opróżnianie żołądka, co powoduje wzrost ciśnienia śródżołądkowego, które w połączeniu z niewydolnością bariery antyrefluksowej prowadzi do cofania kwaśnej treści do przełyku.
Zaleca się przygotowanie potraw poprzez gotowanie, duszenie bez obsmażania, pieczenie w folii, gotowanie na parze, smażenie beztłuszczowe.
Należy unikać spożywania obfitych posiłków. W ciągu dnia należy spożywać kilka niewielkich objętościowo posiłków (najlepiej 5–6). Należy dokładnie gryźć i przeżuwać pokarmy, a ich temperatura powinna być umiarkowana. Wskazane są potrawy o konsystencji papkowatej, żeby ograniczyć żucie wzmagające wydzielanie żołądkowe. Jeśli występuje utrudnione połykanie, zaleca się dietę płynną wzmocnioną lub papkowatą.
Ciśnienie w żołądku zwiększają również napoje gazowane, dlatego u pacjentów z GERD wskazane jest ograniczenie ich spożycia. Ważna jest też temperatura napojów, ponieważ gdy są one zimne (ok. 4°C), zmniejsza się szybkość opróżniania żołądka.
Czysta kofeina ma działanie pobudzające i obniża napięcie LES. Uważa się, że znacznie rozcieńczona kawa wykazuje umiarkowane działanie, a więc pacjenci z GERD mogą ją pić, ale w umiarkowanych ilościach.
Szklanka mleka lub wody zmniejsza objawy refluksu. Mleko neutralizuje kwaśną zawartość w przełyku, woda oczyszcza przełyk z kwasu solnego. Korzystnie jest pić słabą herbatę z mlekiem („po angielsku”), soki owocowe i warzywne oraz pić wody lecznicze z dużą zawartością soli wapnia.
Produkty takie jak cytrusy, ostre przyprawy, kawa czy alkohol zawierają m.in. metyloksantyny i zwiększają przez wydzielanie kwasu solnego i pepsyny, a tym samym objętość treści znajdującej się w żołądku, która w sprzyjających warunkach cofa się do przełyku, drażni błonę śluzową i wywołuje zgagę. Podobne działanie obserwujemy po spożyciu pokarmów silnie kwaśnych, które istotnie nasilają objawy u pacjentów z GERD.
Alkohol zmniejsza napięcie LES oraz upośledza motorykę przełyku i opróżnianie żołądka, co sprzyja cofaniu się treści z żołądka do przełyku. Poza tym napoje alkoholowe w zależności od składu procentowego, w różnym stopniu pobudzają żołądek do wydzielania kwasu żołądkowego. Alkohol toksycznie wpływa na błonę śluzową przełyku, co może być bardziej odczuwalne przez pacjentów z postacią nadżerkową choroby refluksowej.
Ograniczeniu podlega błonnik – należy ograniczyć produkty pełnoziarniste, grube kasze, surowe warzywa i owoce – często dają objawy dyspeptyczne – gniecenie, wzdęcia, podrażniają w sposób mechaniczny błonę śluzową żołądka.
Zaleca się spożywanie kleiku z siemienia lnianego 2 razy dziennie – 1-2 łyżeczki zmielonego siemienia lnianego zalać wrzątkiem (konsystencja dowolna) i spożywać po wystudzeniu.

Tabela 1. Wykaz produktów spożywczych zalecanych i przeciwwskazanych.

Produkty zalecane	Produkty przeciwwskazane
mleko słodkie (do 2% tłuszczu), zsiadłe, kefir, jogurty naturalne i owocowe; twaróg chudy i półtłusty, serki homogenizowane w ograniczonych ilościach, śmietana (zawierająca do 18% tłuszczu)	tłuste mleko (3,2% i więcej tłuszczu), twaróg tłusty, sery żółte, topione, pleśniowe, typu feta, serki typu fromage, śmietana (zawierająca 22% i więcej tłuszczu)
jaja gotowane (na miękko, na twardo), jajecznica na parze	jajecznica smażona na tłuszczu/boczku
siemię lniane, migdały	potrawy i produkty z dodatkiem octu – marynowane grzyby, warzywa, owoce oraz surówki i sałatki z dodatkiem sosu winegret
przyprawy niewymienione w rubryce obok	ostre i pikantne przyprawy: papryka ostra, chili, curry, pieprz, musztarda, chrzan
warzywa i przetwory warzywne niewymienione w rubryce obok	warzywa cebulowe, czosnek, kapusta, brukselka, fasola, szparagi, karczoch, warzywa strączkowe, pomidory, sok pomidorowy
ziemniaki gotowane, gotowane tłuczone, w postaci puree (bez dodatku masła), pyzy	frytki, ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, czipsy
owoce i przetwory niewymienione w rubryce obok	owoce cytrusowe i soki z tych owoców: grejpfruty, pomarańcze, mandarynki, cytryny, jabłka, banany
cukier, miód, słodycze niewymienione w rubryce obok, kompoty, kisiele, musy, sorbety, galaretki, ciasto biszkoptowe, ciasto drożdżowe	czekolada i wyroby czekoladowe, chałwa, słodycze w tym torty, kremy, bita śmietana, lody na śmietanie, wyroby z ciasta francuskiego, kruchego, pączki, faworki
mięsa chude: wołowina, cielęcina, kurczaki, indyki (bez skóry), chuda wieprzowina w ograniczonej ilości; ryby chude: słodkowodne (np. leszcz, okoń, sandacz), morskie (np. dorsz, morszczuk, sola), ryby tłuste słodkowodne i morskie w ograniczonych ilościach; wędliny chude wieprzowe, drobiowe, wołowe, mięsa i ryby gotowane, duszone, pieczone w folii, grillowane (w ograniczonych ilościach)	tłuste wędliny i podroby, boczek, tłuste mięsa (baranina, wieprzowina, golonka), tłustego drobiu (kaczki, gęsi), pasztety, konserwy mięsne, mięsa i ryby smażone na tłuszczu, słonina, smalec
wszystkie z wyjątkiem wymienionych w rubryce obok, zupy z warzyw strączkowych i kapustnych w ograniczonych ilościach	zupy na wywarach z kości, zaprawiane śmietaną i zasmażką
czerstwe pieczywo jasne, pieczywo razowe, pieczywo typu graham, kasze: drobne (np. manna, krakowska, jaglana), grube (np. pęczak), ryż, makarony	chleb żytni na zakwasie, chrupkie pieczywo, kasza gryczana
woda mineralna niegazowana, „słaba” herbata, herbatki ziołowe (z wyjątkiem miętowej), herbatki owocowe	mocna kawa i herbata, napar z mięty, napoje gazowane
	alkohol, szczególnie niskoprocentowy, m.in. piwo, białe wino oraz drinki z sokami owocowymi, np. pomarańczowym czy grejpfrutowym

Reakcja organizmu na określone pokarmy jest cechą indywidualną. Chory powinien ograniczać spożycie produktów „niewskazanych”, nie oznacza to jednak, że w ogóle nie można ich spożywać. Możliwa jest sytuacja, w której objawy choroby pojawią się po produktach, o których nie wspomniano w tekście. Dlatego chory powinien obserwować reakcje swojego organizmu na różne produkty spożywcze i eliminować z diety te, które powodują dolegliwości lub je nasilają.

Powikłania

Nieleczony refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) może prowadzić do różnych powikłań, które mogą być poważne i wpłynąć na jakość życia. Oto główne powikłania związane z nieleczonym refluksem:

Zapalenie przełyku (Ezofagitis)

Częste cofanie się kwasu żołądkowego do przełyku może powodować podrażnienie i stan zapalny błony śluzowej przełyku. Objawia się to bólem przy przełykaniu, krwawieniem i powstawaniem nadżerek.

Zwężenie przełyku (Stenosis)

Przewlekłe zapalenie przełyku może prowadzić do bliznowacenia i zwężenia przełyku, co utrudnia przełykanie i może powodować ból oraz uczucie zablokowania pokarmu.

Przełyk Barretta

Długotrwałe narażenie na kwas żołądkowy może prowadzić do zmiany komórek wyściełających przełyk na typ charakterystyczny dla jelit. Jest to stan przedrakowy, który zwiększa ryzyko rozwoju raka przełyku.

Rak przełyku

Przełyk Barretta znacząco zwiększa ryzyko rozwoju gruczolakoraka przełyku, jednego z typów raka przełyku. Wczesne wykrycie i leczenie przełyku Barretta mogą pomóc zmniejszyć ryzyko raka.

Nadżerki i owrzodzenia przełyku

Kwas żołądkowy może powodować powstawanie nadżerek i owrzodzeń w błonie śluzowej przełyku, co prowadzi do bólu, krwawienia i trudności w przełykaniu.

Krwawienie z przełyku

Przewlekłe zapalenie i nadżerki mogą prowadzić do krwawienia z przełyku, które może być widoczne jako krwawe wymioty lub smoliste stolce.

Problemy z oddychaniem

Kwas żołądkowy cofający się do gardła i krtani może powodować przewlekły kaszel, astmę, zapalenie krtani i inne problemy z układem oddechowym. Może to również prowadzić do chrapania i bezdechu sennego.

Przewlekłe bóle gardła i chrypka

Podrażnienie krtani przez kwas żołądkowy może powodować przewlekłe bóle gardła, chrypkę, a nawet zmiany głosu.

Erozja szkliwa zębów

Kwaśne treści żołądkowe cofające się do jamy ustnej mogą erodować szkliwo zębów, co prowadzi do próchnicy i innych problemów dentystycznych.

Trudności w połykaniu (Dysfagia)

Zarówno zapalenie przełyku, jak i zwężenie przełyku mogą powodować trudności w przełykaniu, co prowadzi do utraty wagi i niedożywienia.

Leczenie refluksu jest kluczowe dla zapobiegania tym powikłaniom. Regularne wizyty u lekarza, stosowanie odpowiednich leków oraz zmiany stylu życia mogą pomóc w kontrolowaniu objawów refluksu i zapobieganiu jego powikłaniom.

Podsumowanie

Choroba refluksowa przełyku jest skutkiem zaburzenia czynności dolnego zwieracza przełyku i klirensu przełykowego. Uwiększości chorych nie trzeba przeprowadzać dodatkowych badań i wystarczającym postępowaniem jest zmiana nawyków żywieniowych, stosowanie leków zobojętniających kwas solny i miejscowo osłaniających bądź leków z grupy antagonistów receptorów H2 czy PPI, ewentualnie połączenie obu tych grup.

Aby pośpiech związany z dotarciem do laboratorium nie wpłynął na wyniki badań, zachęcamy do skorzystania z pobrania krwi lub wymazu w domu za pomocą aplikacji Home Lab.