Czym jest cukrzyca?

Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna charakteryzująca się podwyższonym poziomem glukozy (cukru) we krwi, wynikającym z niedoboru lub nieprawidłowego działania insuliny – hormonu produkowanego przez trzustkę. Insulina jest niezbędna do transportu glukozy z krwi do komórek, gdzie jest wykorzystywana jako źródło energii. W przypadku cukrzycy, ze względu na brak lub nieefektywne działanie insuliny, glukoza gromadzi się we krwi, co prowadzi do hiperglikemii.

Występuje kilka rodzajów cukrzycy:

Cukrzyca typu 1
Cukrzyca typu 2
Cukrzyca ciążowa
Cukrzyca monogenowa i inne rzadsze formy cukrzycy, np. MODY

Objawy cukrzycy

Objawy cukrzycy mogą się różnić w zależności od typu choroby (typ 1 lub typ 2) oraz od indywidualnych cech pacjenta. Jednak istnieją pewne charakterystyczne symptomy, które mogą wskazywać na cukrzycę. Są to:

Nadmierne pragnienie (polidypsja) – osoby z cukrzycą często odczuwają silne pragnienie, ponieważ organizm próbuje rozcieńczyć wysoki poziom glukozy we krwi.
Częste oddawanie moczu (poliuria) – wysokie stężenie glukozy powoduje, że nerki produkują więcej moczu, co prowadzi do częstego oddawania moczu, często także w nocy (nokturia).
Nadmierne zmęczenie i brak energii – niedobór insuliny lub oporność na insulinę sprawiają, że komórki nie mogą skutecznie wykorzystywać glukozy jako źródła energii, co skutkuje uczuciem zmęczenia i osłabieniem.
Utrata masy ciała mimo normalnego lub zwiększonego apetytu – w cukrzycy typu 1, organizm nie jest w stanie wykorzystać glukozy, więc zaczyna spalać tłuszcze i mięśnie, co prowadzi do utraty masy ciała.
Wzmożony apetyt (polifagia) – niedobór energii w komórkach prowadzi do zwiększonego apetytu, ponieważ organizm domaga się dostarczenia energii.
Nieostre widzenie – wysoki poziom cukru może wpływać na soczewkę oka i powodować problemy z widzeniem, które mogą pojawiać się i ustępować wraz ze zmianami poziomu glukozy we krwi.
Wolne gojenie się ran i infekcje – osoby z cukrzycą są bardziej podatne na infekcje, szczególnie skórne i grzybicze, oraz zauważają, że rany goją się dłużej niż zazwyczaj.
Mrowienie i drętwienie kończyn (neuropatia) – cukrzyca może prowadzić do uszkodzenia nerwów (neuropatii), co objawia się mrowieniem, drętwieniem, szczególnie w stopach i dłoniach.
Ciemne przebarwienia skóry – na niektórych obszarach skóry (zwykle na karku, w pachwinach, pod pachami) mogą występować ciemniejsze plamy – jest to objaw tzw. rogowacenia ciemnego (acanthosis nigricans), które może być powiązane z opornością na insulinę.

W zależności od typu cukrzycy objawy mogą pojawiać się w różnym tempie. W cukrzycy typu 1 objawy często pojawiają się nagle i są intensywne. Często choroba diagnozowana jest u dzieci i młodzieży. W cukrzycy typu 2 objawy rozwijają się stopniowo, dlatego mogą zostać niezauważone przez wiele lat. Często występuje u osób dorosłych, ale ze względu na wzrost otyłości u młodzieży, diagnozuje się ją także u młodszych osób.

Wczesne rozpoznanie cukrzycy jest kluczowe dla zapobiegania jej powikłaniom, takim jak uszkodzenie naczyń krwionośnych, nerwów, oczu i nerek.

Diagnozowanie cukrzycy

Diagnostyka cukrzycy polega na wykonaniu badań laboratoryjnych, które pomagają zdiagnozować chorobę oraz monitorować poziom glukozy we krwi. W zależności od poziomu glukozy we krwi Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła nomenklaturę stanów podwyższonej glukozy:

prawidłowa glikemia na czczo: 70-99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l);
nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG, impaired fasting glucose): 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l);
nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT, impaired glucose tolerance): w 120. minucie OGTT glikemia 140-199 mg/dl (7,8-11 mmol/l);
stan przedcukrzycowy — IFG i/lub IGT;
cukrzyca

1. Pomiar glukozy na czczo (FPG)

Badanie polega na pomiarze poziomu glukozy we krwi po co najmniej 8-godzinnym okresie bez jedzenia.
Wyniki interpretowane są w następujący sposób:

a) <100 mg/dL (5,6 mmol/L) – wynik prawidłowy.

b) 100–125 mg/dL (5,6–6,9 mmol/L) – stan przedcukrzycowy.

c) ≥126 mg/dL (7,0 mmol/L) – sugeruje cukrzycę.

2. Doustny test obciążenia glukozą (OGTT)

Badanie polega na zmierzeniu glukozy we krwi przed, godzinę i 2 godziny po wypiciu roztworu zawierającego 75 g glukozy.
Wyniki:

a) <140 mg/dL (7,8 mmol/L) po 2 godzinach – wynik prawidłowy.

b) 140–199 mg/dL (7,8–11,0 mmol/L) – stan przedcukrzycowy (upośledzona tolerancja glukozy).

c) ≥200 mg/dL (11,1 mmol/L) – wskazuje na cukrzycę.

3. Pomiar poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c)

Od 2021 roku do diagnostyki cukrzycy dopuszcza się wykorzystanie pomiaru hemoglobiny glikowanej. HbA1c odzwierciedla średni poziom glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy.
Wyniki:

a) <5,7% – wynik prawidłowy.

b) 5,7–6,4% – stan przedcukrzycowy.

c) ≥6,5% – sugeruje cukrzycę.

Badanie HbA1c jest szczególnie przydatne w monitorowaniu cukrzycy i ocenie skuteczności leczenia.

4. Przypadkowy pomiar glukozy we krwi

Jeśli poziom glukozy mierzony w dowolnym momencie dnia (bez względu na czas ostatniego posiłku) wynosi ≥200 mg/dL (11,1 mmol/L) i towarzyszą temu objawy cukrzycy, takie jak nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu, zmęczenie czy utrata masy ciała – wynik może wskazywać na cukrzycę.

5. Dodatkowe badania pomocnicze

C-peptyd – badanie to ocenia produkcję insuliny przez trzustkę, co jest szczególnie przydatne w rozróżnieniu cukrzycy typu 1 od typu 2.
Przeciwciała przeciwwyspowe (np. anty-GAD, anty-IA2) – badania te są stosowane w diagnostyce cukrzycy typu 1 i pomagają wykryć odpowiedź autoimmunologiczną.

Do rozpoznania cukrzycy konieczne jest stwierdzenie jednej z nieprawidłowości, z wyjątkiem glikemii na czczo, gdy wymagane jest 2-krotne potwierdzenie zaburzeń; przy oznaczaniu glikemii należy uwzględnić ewentualny wpływ czynników niezwiązanych z wykonywaniem badania (pora ostatniego spożytego posiłku, pora dnia, wysiłek fizyczny).

Typy cukrzycy

a) cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy organizmu atakuje i niszczy komórki beta trzustki odpowiedzialne za produkcję insuliny. Zniszczenie komórek beta prowadzi do braku insuliny, co powoduje, że glukoza gromadzi się we krwi, wywołując hiperglikemię. Cukrzyca typu 1 jest najczęściej diagnozowana u dzieci, młodzieży oraz młodych dorosłych, ale może wystąpić w każdym wieku.

Dokładne przyczyny cukrzycy typu 1 nie są do końca znane, ale uważa się, że rozwój choroby jest związany z połączeniem czynników genetycznych i środowiskowych, takich jak:

Geny: Niektóre mutacje genetyczne zwiększają podatność na cukrzycę typu 1. Osoby z historią cukrzycy typu 1 w rodzinie mają wyższe ryzyko zachorowania.
Czynniki środowiskowe: Mogą to być infekcje wirusowe (np. wirusy Coxsackie, wirus Epsteina-Barr), które uruchamiają nieprawidłową odpowiedź autoimmunologiczną.
Czynniki autoimmunologiczne: W cukrzycy typu 1 układ odpornościowy atakuje komórki beta trzustki, myląc je z obcym zagrożeniem. Proces ten może trwać miesiące lub lata, zanim objawy cukrzycy staną się widoczne.

Osoby z cukrzycą typu 1 muszą przyjmować insulinę przez całe życie, ponieważ ich organizm nie produkuje tego hormonu. Terapia insulinowa jest dostosowywana indywidualnie.

b) cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 to przewlekła choroba metaboliczna, w której organizm ma problem z prawidłowym wykorzystaniem insuliny. Cukrzyca typu 2 jest najczęściej diagnozowana u dorosłych, choć z powodu wzrostu otyłości i siedzącego trybu życia występuje coraz częściej u dzieci i młodzieży. Stanowi około 90% przypadków cukrzycy.

Cukrzyca typu 2 wynika z połączenia dwóch głównych problemów:

Insulinooporność: Komórki organizmu, szczególnie mięśni, wątroby i tkanki tłuszczowej, stają się mniej wrażliwe na działanie insuliny. W efekcie glukoza nie jest efektywnie transportowana do komórek i pozostaje we krwi.
Niewystarczająca produkcja insuliny: Trzustka próbuje produkować więcej insuliny, aby zrekompensować insulinooporność, ale z czasem nie jest w stanie nadążyć z jej wytwarzaniem.

Czynniki ryzyka cukrzycy typu 2 obejmują:

Otyłość, szczególnie otyłość brzuszna.
Brak aktywności fizycznej.
Nieprawidłowa dieta bogata w przetworzone węglowodany i tłuszcze nasycone.
Historia rodzinna cukrzycy typu 2.
Wiek (częściej występuje u osób po 45. roku życia).
Wysokie ciśnienie krwi.
Zespół metaboliczny.
Historia cukrzycy ciążowej u kobiet.

Leczenie cukrzycy typu 2 koncentruje się na utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi, co pomaga zapobiegać powikłaniom. Może ono obejmować zmiany stylu życia (zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna, utrzymanie prawidłowej masy ciała i zaprzestanie palenia), leki doustne lub insulinoterapia.

c) cukrzyca ciążowa

Cukrzyca ciążowa to rodzaj cukrzycy, która rozwija się w czasie ciąży i dotyka kobiet, które przed ciążą nie miały problemów z poziomem glukozy we krwi. Występuje zwykle w drugiej połowie ciąży i związana jest z tym, że organizm przyszłej matki nie jest w stanie wyprodukować wystarczającej ilości insuliny, aby zrównoważyć działanie hormonów ciążowych, które mogą powodować oporność na insulinę.

W czasie ciąży organizm produkuje więcej hormonów, takich jak progesteron, estrogen oraz hormony wzrostowe, które mogą powodować wzrost oporności na insulinę. Pod wpływem tych hormonów tkanki stają się mniej wrażliwe na insulinę, co może utrudniać transport glukozy z krwi do komórek.

Kiedy trzustka nie nadąża z produkcją odpowiedniej ilości insuliny, poziom glukozy we krwi zaczyna rosnąć, co prowadzi do hiperglikemii. Cukrzyca ciążowa jest bardziej prawdopodobna u kobiet, które mają pewne czynniki ryzyka, takie jak:

Nadwaga lub otyłość przed ciążą.
Historia cukrzycy ciążowej w poprzednich ciążach.
Rodzinna historia cukrzycy typu 2.
Wiek powyżej 25 lat.
Zespół policystycznych jajników (PCOS).

Leczenie cukrzycy ciążowej ma na celu utrzymanie poziomu glukozy we krwi w normie, aby zapobiec komplikacjom zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Zwykle obejmuje ono dietę i zmiany stylu życia, monitorowanie poziomu glukozy, insulinoterapia oraz regularne kontrole lekarskie.

Reklama HL Tygodnik Płocki (9).png

Dieta w cukrzycy

Dieta odgrywa kluczową rolę w zarządzaniu cukrzycą i jest podstawowym elementem profilaktyki oraz leczenia tej choroby. Dobrze zbilansowana dieta pomaga kontrolować poziom cukru we krwi, wspiera zdrową masę ciała i zmniejsza ryzyko powikłań. W cukrzycy szczególnie istotne jest monitorowanie spożycia węglowodanów, odpowiedni rozkład posiłków oraz dobór zdrowych produktów.

Ogólne zalecenia

Świadomie wybieraj węglowodany – postaw na te złożone, a unikaj cukrów prostych.
Unikaj dużych posiłków na raz – mniejsze, regularne posiłki pomagają uniknąć gwałtownych skoków cukru.
Sporządzaj listę zakupów i planuj posiłki z wyprzedzeniem, aby uniknąć pokus.
Kontroluj poziom glukozy we krwi i dostosuj dietę w porozumieniu z lekarzem lub dietetykiem.

1. Węglowodany – kluczowy składnik diety w cukrzycy

Węglowodany wpływają bezpośrednio na poziom cukru we krwi, dlatego ich ilość i rodzaj są bardzo ważne. Zaleca się wybieranie węglowodanów złożonych o niskim indeksie glikemicznym (IG), które są wolniej trawione i powodują mniejsze wahania glukozy.

Źródła węglowodanów o niskim IG:

a) Produkty pełnoziarniste (np. kasze, brązowy ryż, pełnoziarnisty makaron).

b) Pieczywo razowe lub żytnie.

c) Warzywa nieskrobiowe (np. brokuły, szpinak, papryka, cukinia).

d) Strączki (soczewica, fasola, ciecierzyca).

e) Owoce o niskim IG, spożywane w umiarkowanych ilościach (np. jabłka, jagody, grejpfrut).

Produkty, których należy unikać lub ograniczać:

a) Cukry proste (słodycze, ciasta, napoje słodzone).

b) Białe pieczywo, biały ryż, makarony z białej mąki.

c) Przetworzone produkty z dużą zawartością cukrów i syropów glukozowo-fruktozowych.

2. Białko

Białko nie wpływa bezpośrednio na poziom cukru we krwi, ale pozwala obniżyć IG posiłku. Potrawy, w których węglowodany połączone są z białkiem, powodują wolniejsze wyrzuty glukozy we krwi, co zapobiega jej dużym wahaniom. Białko powinno pochodzić z chudych źródeł, aby uniknąć nadmiaru tłuszczów nasyconych.

Źródła białka:

a) Drób, ryby, chuda wołowina, indyk.

b) Jaja i nabiał (jogurt naturalny, kefir, twaróg).

c) Rośliny strączkowe (soczewica, ciecierzyca, fasola).

d) Tofu i inne produkty sojowe.

3. Tłuszcze

Wybór zdrowych tłuszczów jest istotny, ponieważ cukrzyca zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Zaleca się tłuszcze nienasycone, które wspierają zdrowie serca. Tak samo jak białko w posiłku, tłuszcze obniżają IG potrawy.

Zdrowe tłuszcze nienasycone:

a) Oliwa z oliwek, olej rzepakowy.

b) Awokado.

c) Orzechy i nasiona (migdały, siemię lniane, chia).

d) Ryby morskie bogate w kwasy omega-3 (łosoś, makrela, sardynki).

Tłuszcze do ograniczenia lub unikania:

a) Tłuszcze nasycone (masło, smalec, tłuste mięsa).

b) Tłuszcze trans (przetworzone produkty, fast food, margaryny twarde).

4. Błonnik

Błonnik pomaga stabilizować poziom cukru we krwi, spowalniając wchłanianie węglowodanów i sprzyja uczuciu sytości.

Źródła błonnika:

a) Warzywa, zwłaszcza surowe i nieskrobiowe.

b) Owoce (w umiarkowanych ilościach).

c) Produkty pełnoziarniste (np. płatki owsiane, razowy chleb).

d) Rośliny strączkowe.

5. Regularne posiłki

W cukrzycy bardzo ważne jest utrzymanie regularności posiłków. Długie przerwy między posiłkami mogą prowadzić do wahań poziomu cukru, co jest niekorzystne. Zaleca się:

3 główne posiłki (śniadanie, obiad, kolacja).
2-3 przekąski między posiłkami, w zależności od potrzeb.

6. Odpowiednie nawodnienie

Picie odpowiedniej ilości wody pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu cukru we krwi. Warto unikać słodzonych napojów, które mogą gwałtownie podnosić poziom glukozy.

Polecane napoje:

a) Woda.

b) Niesłodzona herbata, herbata zielona.

c) Herbata ziołowa.

d) Kawa (w umiarkowanych ilościach i bez dodatku cukru i mleka).

7. Ograniczenie soli i sodu

Cukrzycy często towarzyszy nadciśnienie, dlatego warto ograniczać spożycie soli oraz produktów przetworzonych, bogatych w sód.

Zamienniki soli: Świeże zioła, przyprawy (np. czosnek, bazylia, tymianek).

Dieta w cukrzycy jest elastyczna, jeśli przestrzegane są podstawowe zasady dotyczące węglowodanów i jakości żywności. Dopasowanie jej do indywidualnych potrzeb, preferencji smakowych i stylu życia może znacznie poprawić jakość życia i zdrowie pacjenta. Jeżeli masz wątpliwości, czy Twoja dieta jest prawidłowa, skorzystaj z naszych telekonsultacji z dietetykiem!

Badania w cukrzycy

Diagnostyka cukrzycy obejmuje kilka podstawowych badań laboratoryjnych, które pozwalają na wykrycie podwyższonego poziomu glukozy we krwi lub ocenić gospodarkę węglowodanową. Są to:

pomiar glukozy na czczo
doustny test tolerancji glukozy (OGTT)
hemoglobina glikowana (HbA1c)
przypadkowy pomiar glukozy (glikemia przygodna)
test insulinooporności (HOMA-IR) – równoczesny pomiar glukozy i insuliny na czczo
badanie ogólne moczu

Sprawdź jak łatwe i komfortowe może być pobranie w domu!

Google 2.png

Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna, w której organizm nie produkuje wystarczającej ilości insuliny (cukrzyca typu 1) lub nie reaguje na nią prawidłowo (cukrzyca typu 2), co prowadzi do podwyższonego poziomu cukru we krwi. Objawy cukrzycy obejmują nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu, zmęczenie i utratę masy ciała. Diagnostyka cukrzycy opiera się na pomiarach glukozy we krwi, doustnym teście tolerancji glukozy i poziomie hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Kluczową rolę w leczeniu odgrywa zbilansowana dieta, bogata w błonnik i o niskim indeksie glikemicznym, regularne monitorowanie glukozy oraz – w niektórych przypadkach – stosowanie insuliny lub leków doustnych. Cukrzyca, zwłaszcza nieleczona, może prowadzić do powikłań, takich jak choroby serca, uszkodzenie nerek, wzroku i nerwów, dlatego ważne jest utrzymanie zdrowego stylu życia i regularna kontrola zdrowia.

Aby pośpiech związany z dotarciem do laboratorium nie wpłynął na wyniki badań, zachęcamy do skorzystania z pobrania krwi lub wymazu w domu za pomocą aplikacji Home Lab.