Karolina Robakiewicz
Diagnostka laboratoryjna pracująca na co dzień w laboratorium medycznym, a po godzinach instruktorka fitness. Interesuje się wszystkim, co związane ze zdrowiem człowieka, dlatego obydwa zawody wykonuje z pasją.
Data publikacji
11/21/2023
Odporność wrodzona to taka, z którą się rodzimy, stanowi pierwszą linię obrony, jest szybka i uniwersalna. Jej mechanizmy są nieswoiste, czyli niezależnie od czynnika wywołującego działania obronne będą przebiegały w podobny sposób. Na odporność wrodzoną wpływ mają czynniki genetyczne, ale w dużej mierze zależy ona od trybu życia kobiety ciężarnej, m.in. dieta, środowisko, w którym przebywa, sposób porodu czy przyjmowanie antybiotyków. Do odporności wrodzonej należy m.in. skóra, błony śluzowe, substancje bakteriobójcze (np. lizozym w ślinie), niskie pH żołądka, naturalna mikrobiota, czyli bakterie zasiedlające nasz organizm oraz komórki takie jak makrofagi i granulocyty.
Jeśli mechanizmom odporności wrodzonej nie uda się zapobiec wtargnięciu patogenu do wnętrza organizmu, wtedy uruchamiana jest odporność nabyta, nazywana też swoistą. Jej pełen rozwój wymaga dłuższego czasu niż w przypadku odporności wrodzonej, ale jest skierowana precyzyjnie przeciwko konkretnemu intruzowi. Za specyficzne rozróżnianie patogenów odpowiedzialne są komórki zwane limfocytami. Limfocyty B po kontakcie z drobnoustrojem wytwarzają przeciwciała, zapewniając odpowiedź typ humoralnego, natomiast limfocyty T reagują bezpośrednio z obcym antygenem i należą do odpowiedzi typu komórkowego.
Istotne w działaniu układu immunologicznego są narządy i naczynia limfatyczne. Do centralnych narządów limfatycznych, w których dochodzi do dojrzewania limfocytów należą grasica oraz szpik. Do obwodowych narządów limfatycznych zalicza się grudki limfatyczne, migdałki, wyrostek robaczkowy, węzły limfatyczne i śledzionę. Po opuszczeniu narządów centralnych limfocyty T oraz B lokują się w obwodowych narządach i tam „czekają” na moment, kiedy będą potrzebne.
Grasica umiejscowiona jest w klatce piersiowej, tuż za mostkiem. Jest w pełni rozwinięta już w momencie urodzenia człowieka. Jest otoczona torebką łącznotkankową i zbudowana z dwóch płatów. W grasicy oprócz limfocytów znajdziemy też inne komórki biorące udział w odpowiedzi immunologicznej, tj. makrofagi, fibroblasty, komórki dendrytyczne oraz cząsteczki głównego układu zgodności tkankowej. Dodatkowo, grasica wytwarza różne czynniki występujące w układzie odpornościowym, np. niektóre interleukiny, chemokiny i czynnik martwicy nowotworu (TNF). Grasica z wiekiem ulega inwolucji, czyli zanikowi. Sam narząd nie zmniejsza się, ale obszary funkcjonalne zastępowane są przez tkankę tłuszczową, łączną i przestrzenie okołonaczyniowe.
Funkcje pozostałych narządów w odpowiedzi immunologicznej są następujące:
szpik – główny narząd krwiotwórczy, powstają w nim wszystkie komórki układu białokrwinkowego, w tym limfocyty B.
grudki limfatyczne – uczestniczą w wytwarzaniu limfocytów i stanowią jeden z elementów obrony tkanek znajdujących się pod nabłonkiem. Migdałki to grudki limfatyczne ułożone pojedynczo lub w skupiskach w miejscu krzyżowania się górnego odcinka dróg oddechowych z przewodem pokarmowym. Wyrostek robaczkowy to także skupisko grudek chłonnych, nazywa się go czasem migdałkiem jelitowym.
węzły limfatyczne (chłonne) – leżą na przebiegu naczyń limfatycznych i są jak filtry w drodze limfy do większych przewodów limfatycznych i krwi. W węzłach zatrzymywane są zawarte w limfie antygeny, drobnoustroje, komórki nowotworowe i drobne cząstki stałe. Dochodzi w nich także do wytwarzania aktywowanych limfocytów T i B.
śledziona – jest największym narządem limfatycznym. W życiu płodowym są w niej wytwarzane wszystkie komórki układu krwiotwórczego, później tylko limfocyty. Mówi się o niej „cmentarzysko komórek”, ponieważ dochodzi w niej do fagocytozy i niszczenia zużytych erytrocytów, krwinek białych i płytek krwi.
Najważniejszymi cząsteczkami układu odpornościowego są przeciwciała. Mają zdolność do rozpoznawania i łączenia się z antygenem patogenu. Istnieje 5 klas przeciwciał:
IgA- wytwarzane w największej ilości. Ich stężenie w surowicy nie jest wysokie, ponieważ występują głównie w wydzielinach surowiczych i śluzowych. Są główną linią obrony błon śluzowych. Występują np. w łzach, pocie, wydzielinach układu pokarmowego, oddechowego i moczowego.
IgD – występują na powierzchni limfocytów B jednak ich funkcja jest mało poznana.
IgE – uczestniczą w obronie przeciw pasożytom i w alergiach.
IgG – w surowicy występują w największym stężeniu. Pojawiają się w późniejszej fazie infekcji, ale utrzymują się długo, czasem nawet przez całe życie. Dzięki prezentowaniu patogenu innym komórkom układu odpornościowego mają udział w niszczeniu obcych cząsteczek.
IgM – są syntetyzowane w początkowej fazie odpowiedzi immunologicznej. Podobnie jak przeciwciała klasy IgG prezentują obce cząsteczki komórkom żernym, ale utrzymują się w surowicy krócej.
W czasie ciąży, do płodu transportowane są matczyne przeciwciała klasy IgG. Dzięki tym immunoglobulinom noworodek ma pewną odporność przeciwzakaźną już w momencie narodzin. Wcześniaki mają zmniejszoną odporność, ponieważ czas przepływu przeciwciał od matki jest skrócony. Matczyne przeciwciała zanikają stopniowo do około 9 miesiąca życia, natomiast w tym czasie dziecko zaczyna już produkcję własnych przeciwciał. Razem z mlekiem matka przekazuje także przeciwciała klasy IgA.
Z czego mogą wynikać zaburzenia odporności? Z jednej strony mogą występować niedobory odporności, gdy odpowiedź układu odpornościowego jest niewystarczająca, przez co drobnoustroje nie będą eliminowane z organizmu. Z drugiej strony nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna może być kierowana przeciwko własnym komórkom (choroby autoimmunologiczne) lub przeciwko zewnętrznym czynnikom niepatogennym, np. alergia na pyłki drzew.
Niedobory odporności mogą być wrodzone (pierwotne) i objawiać się już od wczesnych lat dzieciństwa. Do ich objawów należą nawracające, przedłużające się infekcje. W diagnostyce duże znaczenie ma dokładny wywiad lekarski. Pomóc mogą badania tj.:
morfologia krwi, w której w szczególności należy zwrócić uwagę na liczbę leukocytów,
proteinogram, w którym ocenia się skład białek surowicy,
stężenia przeciwciał klas IgA, IgM, IgG,
pomiar stężenia przeciwciał przed szczepieniem i po szczepieniu (dotyczy błonicy, tężca, krztuśca, pneumokoków),
ocena liczby limfocytów B,
pomiar stężenia składowych układu dopełniacza C3 i C4.
Nabyty zespół zaburzeń odporności (AIDS) jest wywołany przez zakażenie wirusem HIV. Wirus ten przez receptor CD4 łączy się z komórkami układu odpornościowego, doprowadzając do ich uszkodzenia. Przesiewową metodą do rozpoznania zakażenia jest immunochemiczne oznaczenie swoistych przeciwciał. Każdy dodatni wynik metody przesiewowej musi być potwierdzony metodą Western Blot.
Choroby autoimmunizacyjne stanowią liczną i bardzo zróżnicowaną grupę chorób. Mogą dotyczyć jednego narządu (cukrzyca typu 1, autoimmunologiczne zapalenie wątroby czy nerek) lub przebiegać jako choroby wieloukładowe (toczeń układowy, twardzina, zapalenia skórno-mięśniowe, reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenia naczyń). Podstawowymi badaniami laboratoryjnymi w przypadku podejrzenia takiej choroby są:
OB,
proteinogram,
biochemiczne parametry oceniające funkcję zajętego narządu,
CRP.
W diagnostyce wykorzystuje się też wykrywanie swoistych dla danej choroby przeciwciał w surowicy tzw. autoprzeciwciał. Do najczęściej oznaczanych autoprzeciwciał należą:
przeciwciała przeciwjądrowe ANA,
przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów ANCA,
przeciwciała przeciwko natywnemu DNA (anty-dsDNA),
przeciwciała antyfosfolipidowe.
Obraz kliniczny wraz z wynikami badań laboratoryjnych umożliwiają zdiagnozowanie choroby.
W diagnostyce chorób alergicznych stosuje się wykrywanie specyficznych dla danego alergenu przeciwciał w klasie IgE. Na ogół wykonuje się testy skórne, które są tanie i szybkie. Jednak w niektórych przypadkach istnieją przeciwwskazania do przeprowadzenia testów skórnych lub ich wyniki nie są wiarygodne. Wtedy należy oznaczyć swoiste przeciwciała IgE w surowicy pacjenta z użyciem metod immunochemicznych. Dostępne są testy dla pojedynczych alergenów lub pogrupowane w panele gdzie w jednym oznaczeniu można oznaczyć kilka, kilkanaście lub nawet kilkaset alergenów.
Układ odpornościowy to swoiste pole walki, na którym liczne komórki codzinnie dobają o nasze zdrowie. Datego ważne jest, aby dbać o odpowienią dietę i ruch fizyczny na świeżym powietrzu.
*Literatura dostępna u autora
