Aleksandra Nowakowska
Certyfikowana doula, promotor karmienia piersią, coach hypnobirthing, pedagog, a także szczęśliwa żona i mama dwójki dzieci. Od kilku lat "zaraża" pozytywnym nastawieniem oraz przygotowuje kobiety i pary do pięknego porodu, pełnego połogu, karmienia piersią i początków rodzicielstwa.
Data publikacji
7/11/2025
Czy wiecie, że w brazylijskim miasteczku Candido Godoi bliźnięta rodzą się raz na każde 10 porodów? To niesamowicie wysoki współczynnik ciąż bliźniaczych!
Ogólnie urodzenia bliźniaków stanowią około 2–4% wszystkich porodów, ale częstość ta mocno uzależniona jest od miejsca. Dla przykładu:
W Afryce bliźnięta pojawiają się około 20 razy na tysiąc porodów. Statystycznie najwięcej ich rodzi się w Nigerii.
W Europie i Ameryce – to około 12 razy na tysiąc.
A w Azji – tylko 7. Najrzadziej bliźniaki rodzą się w Japonii.
Częstość porodów bliźniąt w Polsce to statystycznie jeden na 80-90 urodzeń. Według wrocławskiego Urzędu Statystycznego w Polsce w 2024 roku na świat przyszło 6284 bliźniaków. Najczęściej, bo ponad 2 tysiące razy, była to para – dziewczynka z chłopcem. Najwięcej mam było w przedziale wiekowym 30–34 lata, ale zdarzały się także takie po 45. roku życia.
Ma to znaczenie, gdyż statystycznie szansa na ciążę bliźniaczą rośnie wraz z wiekiem matki (powyżej 35 lat). Predestynują do niej też różne inne czynniki, w tym stosowanie metod leczenia niepłodności lub przyjmowanie leków stymulujących owulację. Ostatnie doniesienia mówią, że liczba bliźniaczych ciąż w naszym kraju rośnie. Możliwość takiej ciąży zwiększa również posiadanie bliźniaków w historii rodzinnej, wiec sporo zależy od genetyki.
Różnice te można podzielić na: biologiczne, położnicze oraz w prowadzeniu porodu. Mówiąc o dzidziusiu w brzuchu mamy będę używać terminu medycznego – płód – ale tylko dla lepszego zrozumienia kontekstu.
W ciąży pojedynczej mamy do czynienia z jednym płodem, który średnio przez 40 tygodni rozwija się w macicy. W ciąży bliźniaczej, analogicznie – będą dwa, rozwijające się jednocześnie.
Co to oznacza dla organizmu kobiety? Niestety – większe wyzwanie, większe obciążenie oraz wyższe ryzyko powikłań w ciąży i porodzie. Macica matki bliźniaków musi się bardziej powiększyć, w związku z czym następuje szybsze jej rozciąganie. Należy też zauważyć, że ciąże bliźniacze zwykle kończą się wcześniej, przeciętnie około 36–37. tygodnia ciąży. A duża część z nich to porody przedwczesne.
Sama akcja porodowa również przebiega inaczej. W ciąży pojedynczej poród drogami natury postępuje zazwyczaj standardowo, bez komplikacji. W ciąży bliźniaczej każda decyzja – o rozpoczęciu porodu, sposobie prowadzenia czy zakończenia – wymaga indywidualnej oceny medycznej.
Po urodzeniu pierwszego dziecka konieczne jest szybkie monitorowanie drugiego w brzuchu – jego ułożenia, tętna i ogólnego stanu. Czasem konieczne mogą się okazać manewry położnicze. Dodatkowe ryzyko, które może wystąpić po narodzinach pierwszego z bliźniaków to odklejenie łożyska, zaburzenia tętna drugiego płodu lub zmiana jego pozycji.
Jeżeli oba maluszki szczęśliwie postanowią urodzić się naturalnie, mamę czekają dwa II okresy porodu – dwie fazy parcia, zamiast jednej. Sam poród wiąże się zwykle z większym zmęczeniem fizycznym i koniecznością dłuższej rekonwalescencji. Także w sytuacji, jeśli odbył się przez cesarskie cięcie. A statystycznie w Polsce jest na to około 60–80% szans. Szczególnie w sytuacjach wysokiego ryzyka planuje się rozwiązanie ciąży tą metodą.
Ciążom i porodom bliźniąt częściej towarzyszą powikłania. Mogą to być:
niedokrwistość i nadciśnienie tętnicze u matki,
przedwczesne pęknięcie błon płodowych,
przedwczesne odklejenie łożyska w porodzie,
poród przedwczesny (ponad połowa ciąż bliźniaczych kończy się przed 37. tygodniem),
niewydolność szyjki macicy (możliwe skracanie już w II trymestrze),
zwiększone ryzyko wcześniactwa,
TTTS (z ang. Twin-to-Twin Transfusion Syndrome) – zespół przetoczeń między płodami (więcej o nim poniżej),
IUGR – czyli wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania płodu,
krwotoki poporodowe (większa macica to większe ryzyko atonii – stanu, w którym mięsień macicy nie kurczy się po porodzie, powodując poważny krwotok),
zaburzenia adaptacyjne u noworodków.
Dlatego poród bliźniaczy często odbywa się w warunkach szpitalnych z dostępem do oddziału patologii ciąży oraz neonatologii. A podczas jego trwania, zamiast standardowego badania KTG, zaleca się ciągłe monitorowanie obu płodów.
Nie każda ciąża z dwojgiem dzieci jest taka sama – istnieją różne jej typy. Klasyfikuje się je według 2 kryteriów:
- pochodzenia biologicznego (genetycznego),
- liczby kosmówek i owodni (czyli wspólnych struktur).
Wśród pierwszych można wyróżnić bliźnięta dwujajowe i jednojajowe.
Bliźnięta dwujajowe (dizygotyczne) powstają wtedy, gdy w jednym cyklu dojrzewają i zostają zapłodnione dwa osobne jajeczka przez dwa różne plemniki. Każde z płodów rozwija się w swojej własnej owodni i ma własne łożysko. Mogą być tej samej lub różnej płci. Genetycznie są tak podobne, jak każde zwykłe rodzeństwo – dzielą około 50% materiału genetycznego. Choć rodzą się w tym samym czasie, to są dwiema odrębnymi osobami od samego początku.
Bliźnięta jednojajowe (monozygotyczne) rozwijają się z jednej komórki jajowej zapłodnionej przez jeden plemnik. Wczesny podział zarodka na dwie części prowadzi do powstania dwóch genetycznie identycznych dzieci – mają one 100% wspólnych genów. To właśnie dlatego bliźnięta jednojajowe są tej samej płci i wyglądają bardzo podobnie do siebie. Rodzaj łożyska i błon płodowych zależy od momentu, w którym nastąpił podział zarodka. Im późniejszy podział, tym więcej struktur dzieci dzielą ze sobą w łonie matki.
Ze względu na liczbę kosmówek i owodni ciąże bliźniacze możemy podzielić na 4 typy:
dwukosmówkowa (dichorionowa) dwuowodniowa (DC/DA),
jednokosmówkowa (monochorionowa) dwuowodniowa (MC/DA),
jednokosmówkowa (monochorionowa) jednoowodniowa (MC/MA),
zrośnięte bliźnięta, tzw. syjamskie.
| typ ciąży | dwukosmówkowa (dichorionowa) dwuowodniowa (DC/ DA) | jednokosmówkowa (monochorionowa) dwuowodniowa (MC/ DA) | jednokosmówkowa (monochorionowa) jednoowodniowa (MC/ MA) | bliźnięta zrośnięte |
|---|---|---|---|---|
| opis | Każdy płód ma własną kosmówkę Dwa oddzielne łożyska (choć czasem mogą się zrastać fizycznie) Dwie owodnie (błony z wodami płodowymi) Występuje u wszystkich bliźniąt dwujajowych i części jednojajowych (jeśli podział przed 3. dniem) | Obydwa płody dzielą jedną kosmówkę Jedno wspólne łożysko, ale dwie owodnie Występuje tylko u jednojajowych, u których podział nastąpił w 4.-8. dniu | Jedno łożysko oraz jedna owodnia (czyli płody są razem w jednym "worku") Podział 9.-12. dnia | Jeśli podział nastąpi po 13. dniu - zarodki nie rozdzielają się całkowicie |
| częstość | około 70-80 % | około 20-25 % | bardzo rzadkie < 1 % | skrajnie rzadkie |
| ryzyko | niskie: najbezpieczniejszy układ | ryzyko TTTS, IUGR, niezgodnego wzrastania, bo jedno łożysko = możliwe nieprawidłowe przepływy krwi między płodami | bardzo wysokie: splątanie pępowin, TTTS, poród CC około 32. tygodnia | najwyższe ryzyko |
Dlaczego ten podział jest ważny? Rodzaj ciąży bliźniaczej wpływa na:
częstotliwość badań prenatalnych (np. MC/DA wymagają USG co 2 tygodnie od 16. tygodnia),
sposób prowadzenia porodu,
ryzyko powikłań (j.w.),
konieczność specjalistycznego leczenia.
Ciąża bliźniacza to nie tylko podwójny powód do radości i świętowania. To też szczególna odpowiedzialność i większe wyzwanie. Przygotowanie do porodu, w przypadku ciąży mnogiej, to proces wymagający większej uważności, częstszej opieki specjalistycznej i współpracy z zespołem medycznym.
Jeśli wiadomość o posiadaniu bliźniąt kompletnie Was zaskoczyła, napawa Was lękiem, czujecie zdezorientowanie, nie umiecie się tym cieszyć, wiedzcie, że tak też może być. Rzadko kto jest przygotowany na taki scenariusz. Postarajcie się poszukać w swojej okolicy i zapoznać innych rodziców bliźniaków. Pozwoli to oswoić się z sytuacją, podzielić się swoimi obawami, poczuć, że nie jesteście sami.
Istotnym faktem jest to, że ciało kobiety w ciąży bliźniaczej pracuje na jeszcze wyższych obrotach, niż w ciąży pojedynczej. Oznacza to konieczność dostarczania odżywczych, wartościowych posiłków kilka razy dziennie, w mniejszych porcjach z uwagi na ograniczone rosnącą macicą miejsce w żołądku. Zwiększa się zapotrzebowanie na takie składniki, jak: białko, witaminy (głównie B, C i D), wapń, żelazo, miedź, cynk. Dbaj też o prawidłowe nawodnienie.
Oznacza to również potrzebę dodatkowego odpoczynku. Nie przeciążaj się, nie bierz za dużo pracy na siebie, poleguj lub drzemaj z lekko uniesionymi nogami, gdy czujesz przemęczenie. Zachęcam Cię do świadomego, codziennego relaksowania się w ciąży. Ma to niesamowite korzyści, a jest łatwo dostępne i darmowe. Rozważ też kurs hypnobirthing, czyli porodu w głębokim relaksie, z certyfikowanym instruktorem.
Pamiętaj, że nawet jeśli z góry wiesz o planowym cesarskim cięciu, możesz, a nawet powinnaś się do tego wydarzenia przygotować. Uczęszczaj (najlepiej z mężem/ partnerem) na zajęcia szkoły rodzenia. Zdobędziesz wiedzę o połogu, karmieniu piersią i opiece nad noworodkiem. Alternatywnie możesz postawić na indywidualny kurs przedporodowy, np. z doulą lub położną, który będzie dopasowany do Waszych potrzeb i uwzględni tematy adekwatne do Waszej sytuacji.
Przygotowanie do urodzenia bliźniaków wiąże się też z koniecznością:
elastyczności w podejmowaniu decyzji,
gotowości na wcześniejszy poród,
wcześniejszej organizacji, logistyki, planowania. W tym: gdzie, kiedy i w jaki sposób dzieci przyjdą na świat.
W przypadku ciąży bliźniaczej miejsce porodu ma ogromne znaczenie. Zaleca się, tak jak pisałam, aby poród odbywał się w szpitalu posiadającym dostęp do oddziału patologii ciąży oraz doświadczonego oddziału neonatologicznego (najlepiej II lub III stopnia referencyjności). Ważne, aby w razie potrzeby dostępna była sala operacyjna, zespół anestezjologiczny oraz personel przeszkolony w prowadzeniu porodów mnogich.
Starannie wybierz placówkę – nie obowiązuje rejonizacja. Jeśli dojdzie do cięcia cesarskiego, dobrze, aby szpital oferował:
udział w porodzie osoby towarzyszącej (męża, partnera, douli itp.),
powolne wyjmowanie noworodków z brzucha, imitujące poród naturalny,
spokojne, opóźnione przecięcie pępowiny dopiero po ustaniu tętnienia,
kontakt „skóra do skóry” jeszcze na sali operacyjnej itp.
Możesz znaleźć w Polsce takie miejsca. Nie musisz rezygnować ze wszystkiego, na czym Ci najbardziej zależy w porodzie. Szukaj placówek, które spełnią Twoje oczekiwania. Rankingi szpitali znajdziesz np. na stronie Fundacji Rodzić po Ludzku.
Ciężko jest przewidzieć i zaplanować (choć wydawałoby się, że łatwo wyliczyć z medycznego wzoru) termin porodu jednego dziecka, a co dopiero bliźniaków. Chociaż typowa ciąża pojedyncza trwa 40 tygodni, bliźnięta najczęściej rodzą się wcześniej – o czym wspominałam wyżej. Dlatego kompletowanie wyprawki, ustalenie i napisanie planu porodu oraz spakowanie torby do szpitala powinno nastąpić odpowiednio wcześniej. Najpóźniej około 30.–32. tygodnia.
Kobieta spodziewająca się bliźniąt powinna być pod opieką nie tylko lekarza ginekologa-położnika, ale także specjalisty medycyny perinatalnej. Częstsze USG, w tym badania Dopplera, są niezbędne do oceny dobrostanu każdego z płodów, a także do monitorowania łożyska i przepływów krwi (szczególnie w ciążach jednokosmówkowych).
Od 16. tygodnia ciąży monochorionowej zaleca się USG co 2 tygodnie, aby wykluczyć powikłania, takie jak TTTS czy IUGR. W ciążach dwukosmówkowych (czyli takich, gdzie każde dziecko ma osobne łożysko) kontrola może być rzadsza, ale i tak bardziej intensywna niż w ciąży pojedynczej.
Dwie wyprawki dla dzieci z uwzględnieniem ewentualnego wcześniactwa: rozmiar ubranek 50, czasem mniejsze, rożki lub otulacze, może przydać się laktator do stymulowania laktacji i podawania pierwszego mleka, czyli siary, noworodkom w inkubatorach, dwa foteliki samochodowe, więcej pieluszek itp.
Dokumentacja medyczna: taka, jak w przypadku porodu pojedynczego, karta ciąży, wyniki badań, plan porodu itp.
Wsparcie osoby towarzyszącej: poród bliźniaczy to ogromne emocje i stres, a obecność bliskiej osoby może dać poczucie bezpieczeństwa. Niestety, mało jest w Polsce placówek medycznych, w których będzie to możliwe w przypadku cesarskiego cięcia.
„Wioska wsparcia”: kontakty do specjalistów (pediatry, neonatologa, położnej środowiskowej, douli, doradcy laktacyjnego, być może dietetyka, fizjoterapeuty itp.), a także jak najwięcej rąk do realnej pomocy wśród rodziny i znajomych oraz innych osób (catering, sprzątanie), gdy dzieci już pojawią się na świecie.
Przy planowaniu porodu bliźniaczego powinno się wziąć pod uwagę:
położenie płodów,
wiek ciążowy,
ogólny stan zdrowia matki i dzieci,
wcześniejsze porody,
rodzaj ciąży (mono- czy dichorionowa),
obecność powikłań.
Największe znaczenie ma tu położenie pierwszego płodu:
jeżeli jest on ułożony główkowo i nie ma przeciwwskazań położniczych, możliwy jest poród siłami natury;
gdy znajduje się on w położeniu miednicowym lub poprzecznym, najczęściej zaleca się cesarkę.
Może się również w trakcie porodu zdarzyć tak, że pojawią się wskazania, aby drugie dziecko urodziło się poprzez cięcie, nawet, gdy pierwsze przyszło na świat siłami natury.
Co ciekawe, porody naturalne bliźniąt, pomimo podwójnej fazy parcia, statystycznie trwają krócej niż porody pojedyncze.
Jednak, jak pokazują statystyki, w Polsce ciąże bliźniacze najczęściej są rozwiązywane drogą cięcia cesarskiego. Wskazania do takiego postępowania można podzielić na bezwzględne i względne.
Do tych pierwszych zaliczyć można przede wszystkim niegłówkowe położenie pierwszego płodu – szczególnie miednicowe, poprzeczne. Ale również ciąże jednokosmówkowe jednoowodniowe. Poród operacyjny następuje zwykle między 32.–34. tygodniem ciąży. Również niepodważalnym wskazaniem będzie zespół przetoczeń między płodami (TTTS). Ta poważna komplikacja może wystąpić tylko w ciążach bliźniaczych jednokosmówkowych, czyli takich, w których bliźnięta dzielą jedno łożysko. W tym przypadku cesarka minimalizuje ryzyko powikłań.
Względne wskazania (do rozważenia) do CC to:
istotna różnica wagowa (>20%) między płodami lub drugi płód > 3500 g/4000 g,
ciąża jednokosmówkowa dwuowodniowa – poród drogami natury jest możliwy, decyzja zależy od przebiegu ciąży,
ciąża po zapłodnieniu in-vitro – niemal rutynowo wykonuje się cięcie z powodu wyższego ryzyka okołoporodowego,
wcześniejsze cesarki lub operacje macicy,
niegłówkowo ułożony drugi płód u pierworódek,
niewspółmierność płodowo-miednicowa,
podejrzenia niedotlenienia.
Pomimo korzyści z cięcia cesarskiego, warto zdawać sobie też sprawę z ryzyka i możliwych komplikacji.
Dla matki będą to m.in.:
operacyjne i anestezjologiczne komplikacje,
krwawienie,
infekcje,
zrosty,
zwiększone ryzyko w kolejnych ciążach.
A dla dzieci:
przy znieczuleniu zewnątrzoponowym możliwe są ujemne efekty we wczesnym okresie po urodzeniu,
ryzyko zespołu zaburzeń oddychania (RDS), szczególnie przy wykonaniu CC przed rozpoczęciem akcji porodowej (zwłaszcza poniżej 38. tyg.),
kolonizacja niekorzystną mikrobiotą – mniej bakterii Lactobacillus i Bifidobacterium, przewaga innych bakterii u maluszków urodzonych tą metodą.
Zajmowanie się jednym maleństwem niesie ze sobą wyzwania. A zajmowanie się dwójką? To ogromna odpowiedzialność i wysiłek, zarówno dla rodziców, jak i dla medyków. Zaraz po porodzie personel medyczny dokona oceny noworodków wg 10-stopniowej skali APGAR oraz będzie monitorować ich termoregulację, glikemię i saturację. Dzieci urodzone z ciąży bliźniaczej (szczególnie jednojajowe) częściej wymagają wsparcia w adaptacji do życia pozamacicznego i pomocy neonatologicznej. Dzieje się tak zarówno z powodu niższej masy urodzeniowej, jak i zwiększonego ryzyka wcześniactwa.
W tym drugim przypadku bardzo ważne będzie wczesne zastosowanie metody kangurowania (przytulania nagiego ciałka do nagiej klatki piersiowej jednego z rodziców, jeśli nie ma do tego medycznych przeciwskazań), a także karmienie pierwszym mlekiem kobiecym, czyli tzw. siarą. Dla wcześniaków jest ona lekarstwem.
Noworodki bliźniacze mogą mieć różne potrzeby. Podczas gdy jedno z dzieci będzie wymagać wsparcia oddechowego lub pobytu na oddziale intensywnej terapii noworodka, drugie może przebywać z matką.
Laktacja po ciąży mnogiej może przebiegać fizjologicznie, ale wymaga intensywnego wsparcia. Oczekująca bliźniąt matka powinna już w ciąży edukować się nt. karmienia piersią. Po porodzie personel medyczny ma obowiązek wesprzeć mamę i pokazać jej, jak karmić, w tym karmić równolegle dwójkę dzieci (tzw. „double nursing”) oraz w jakich pozycjach, aby było to komfortowe dla całej trójki. Tu nieocenioną pomocą może okazać się doradca laktacyjny, doświadczona położna lub Promotorka karmienia piersią. Prezentacja technik odciągania pokarmu (ręcznie, laktatorem, kolektorem mleka) przyda się w sytuacji, gdy dzieci muszą przebywać na oddziale neonatologicznym.
Każde z bliźniąt będzie miało swój charakter, osobowość i potrzeby, w tym rytm karmień. Dlatego może się zdarzyć, że nie będą zawsze głodne w tym samym czasie. Karmiąc piersią dwójkę dzieci masz wybór różnych „konfiguracji”, np.:
karmienie indywidualne,
karmienie piersią jednocześnie dwójki,
karmienie indywidualnie, jedno dziecko po drugim,
karmienie jednego malucha piersią, drugiemu podając w tym czasie butelkę z odciągniętym mlekiem mamy lub mieszanką mlekozastępczą (podaje mama lub tata).
Możliwości jest wiele i możemy je mieszać w ciągu dnia według potrzeb. Ważne, aby zapisywać sobie, które dziecko kiedy dostało jeść i monitorować na bieżąco ich przyrosty wagi oraz pozostałe wskaźniki skutecznego karmienia piersią.
W sytuacjach trudności warto szukać fachowej, rzetelnej pomocy specjalistów od laktacji. Szczególnie, jeśli planujemy ustalić indywidualny plan karmienia, uwzględniający dokarmianie mlekiem kobiecym lub sztuczną mieszanką.
W większości przypadków wykarmienie dwójki noworodków samym mlekiem kobiecym jest jak najbardziej możliwe i wykonalne, a zarazem bardzo satysfakcjonujące.
Warto mieć na uwadze, że noworodki bliźniacze nie zawsze synchronizują swoje potrzeby. Wsparcie douli poporodowej (czasem także nocne), położnej środowiskowej lub innej osoby wspierającej może odciążyć rodziców i stworzyć przestrzeń sprzyjającą regeneracji matki. Wskazane jest planowanie zmian w opiece, w tym strategie rotacyjnego czuwania rodziców i organizacji nocnych pobudek.
Pamiętajcie, że korzyści z zaangażowania taty dzieci w opiekę, pielęgnację i domowe obowiązki są nie do przecenienia. Jeżeli chcielibyście dowiedzieć się więcej, na pewno spodoba się Wam webinar nt. Roli ojca w okresie okołoporodowym.
Opieka nad dwójką noworodków bywa wyczerpująca fizycznie i emocjonalnie. Holistyczne wsparcie profesjonalistów: położnej, doradcy laktacyjnego, douli, być może też psychologa okołoporodowego itp., może zapobiec wypaleniu, depresji poporodowej i trudnościom w budowaniu więzi.
Najlepsze, co może Was, jako rodziców bliźniąt, spotkać ze strony tych specjalistów, to:
traktowanie Was jako aktywnych uczestników procesu opieki,
wsparcie w poczuciu rodzicielskich kompetencji,
oferowanie zindywidualizowanego wsparcia, które odpowiada Waszym rzeczywistym potrzebom.
Pisząc o tematyce bliźniąt, ciekawa byłam też realnych doświadczeń rodziców, których taka sytuacja dotyczy. Zapytałam więc znajome mi osoby, a także nieznajome – poprzez internetową ankietę. I jestem ogromnie wdzięczna za odpowiedzi! Czego nie wiemy, a o czym wiedzą tylko rodzice bliźniaków? Co było dla Was trudne w porodzie, a także po nim? Dowiedzmy się. Oto niektóre odpowiedzi:
„Najtrudniejsza była decyzja na cc. Miałam rodzić naturalnie, ale mi się dzieci źle ułożyły. Ale jak już podjęłam decyzję, to miałam cudowny poród razem z mężem, kontaktem skóra do skóry, opóźnionym przecięciem pępowiny itd.”.
„Po porodzie dużo było trudnych chwil: pierwsze dni i ból brzucha oraz zespół popunkcyjny, problemy z przestawianiem dzieci, musiałam nauczyć się karmić dwójkę na raz, co nie było takie łatwe”.
„Pierwsze miesiące to chaos. Pomoc, pomoc i jeszcze raz pomoc!”
„Organizacja – słowo klucz. Bez tego bym nie przetrwała”.
„Naprawdę nie pamiętam pierwszych miesięcy. Na serio! Jak mam coś sobie przypomnieć z tamtego czasu, sięgam po kalendarz. Zapisywałam, kto kiedy jadł, spał, kiedy była pielucha, bo w ferworze dnia łatwo się pogubić”.
„Noworodek 24 godziny na dobę na piersi przy dwóch takich noworodkach nabiera zupełnie nowego znaczenia”.
„Podwójne karmienie to wyzwanie logistyczne. Podstawa to odpowiednia poduszka – pozwalała na wygodniejsze karmienie dwójki na raz”.
„Bliźnięta często same się sobą zajmują. Uczą się też czekać na swoją kolej, chyba to jakoś naturalnie wychodzi”.
Mamy często podkreślają radę starą jak świat: jak tylko jest chwila oddechu i przerwy – najpierw TY (odpoczynek, relaks, książka, „reset”), potem dom.
Dla niektórych najtrudniejsze było to, że… jedno z dzieci po porodzie nie przeżyło… I to jest bardzo ciężki temat do udźwignięcia samodzielnie. Szukanie pomocy psychologicznej w takiej sytuacji to oznaka siły, nie słabości.
Nasze kanały dostępu socialmedia
