Testosteron - normy, badania, interpretacja wyników

Testosteron to najważniejszy hormon androgenowy, kluczowy dla zdrowia mężczyzn, ale niezbędny także u kobiet. Wpływa na libido, masę mięśniową, płodność, samopoczucie, metabolizm i układ kostny. Jego poziom można łatwo sprawdzić w badaniu krwi, co pomaga w diagnostyce wielu zaburzeń hormonalnych.

W tym artykule wyjaśniamy:

czym jest testosteron,
jakie objawy daje jego niedobór i nadmiar,
kiedy wykonywać badanie testosteronu,
jakie są normy i jak interpretować wyniki.

Co to jest testosteron?

Testosteron to hormon steroidowy z grupy androgenów, kluczowy dla prawidłowego funkcjonowania organizmu zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet (choć u kobiet występuje w znacznie mniejszych ilościach). Podobnie jak inne hormony steroidowe, jest nierozpuszczalny w wodzie, a dobrze rozpuszczalny w tłuszczach, dzięki czemu łatwo przenika przez błony komórkowe i działa na poziomie jądra komórkowego.

Produkcja: U mężczyzn testosteron jest wytwarzany głównie w jądrach (komórki Leydiga), a w mniejszym stopniu w nadnerczach. U kobiet powstaje w jajnikach i w korze nadnerczy. Krąży we krwi w dwóch formach: związanej (z SHBG i albuminami) oraz wolnej — to właśnie testosteron wolny jest aktywny biologicznie.

Rola u mężczyzn:

Odpowiada za rozwój męskich cech płciowych (głos, owłosienie, masa mięśniowa).
Reguluje libido, erekcję i płodność (wpływ na spermatogenezę).
Wspiera rozwój i utrzymanie masy kostnej oraz mięśniowej.
Wpływa na produkcję czerwonych krwinek.
Ma wpływ na nastrój, energię, pewność siebie i funkcje poznawcze.

Rola u kobiet:

Wspiera libido i dobre samopoczucie.
Uczestniczy w budowaniu masy mięśniowej i mineralizacji kości.
Jest prekursorem innych hormonów, w tym estradiolu.
Wpływa na poziom energii, koncentrację i metabolizm.

Mechanizm działania: Testosteron wiąże się z receptorem androgenowym (AR) w cytoplazmie, po czym kompleks wnika do jądra komórkowego i zmienia ekspresję określonych genów. Może także działać szybko poprzez receptory błonowe (działanie nongenomowe).

Kto powinien wykonać badanie testosteronu?

Mężczyźni:

Zaburzenia erekcji lub obniżone libido.
Objawy niedoboru testosteronu (zmęczenie, spadek masy mięśniowej, otyłość brzuszna).
Problemy z płodnością.
Osteoporoza u młodszych mężczyzn.
Podejrzenie chorób jąder lub nadnerczy.
Ginekomastia (powiększenie gruczołów piersiowych).
Wczesne lub opóźnione dojrzewanie u nastolatków.

Kobiety:

Objawy nadmiaru androgenów (trądzik, nadmierne owłosienie, łysienie androgenowe).
Zaburzenia miesiączkowania.
Podejrzenie PCOS.
Spadek libido lub przewlekłe zmęczenie.
Problemy z płodnością.

Pacjenci obu płci:

Diagnostyka chorób nadnerczy.
Monitorowanie terapii hormonalnej (np. testosteronem lub inhibitorami androgenów).

Sprawdź jak łatwe i komfortowe może być pobranie w domu!

Google 2.png

Kiedy i jak często wykonywać badanie testosteronu?

U mężczyzn: najlepiej rano, między 7:00 a 10:00, gdy poziom testosteronu jest najwyższy.
U kobiet: dobór dnia zależy od celu badania, często wykonuje się je w 3.–5. dniu cyklu, ale nie jest to regułą.
Przy podejrzeniu niedoboru: zwykle wykonuje się co najmniej dwa oznaczenia w odstępie kilku dni.
Przy podejrzeniu nadmiaru androgenów: jedno oznaczenie może być wystarczające, czasem uzupełnione o testosteron wolny, DHEA-S, androstenedion.
W trakcie terapii testosteronem: badania wykonuje się co 3–6 miesięcy, zależnie od zaleceń lekarza.

Jak się przygotować do badania testosteronu?

Przed pobraniem krwi:

• Pacjent powinien być na czczo, badanie wykonać w godz. 7.00-10.00. Parametr wykazuje zmienność dobową. Należy dążyć do wykonywania oznaczeń o zbliżonej porze.

• Jeśli pacjent bierze hormony, leki antykoncepcyjne, leki wpływające na gospodarkę hormonalną – nalezy poinformować o tym fakcie lekarza.

• Stres i wysiłek: unikaj dużego wysiłku i silnego stresu w dniu poprzedzającym badanie – kortyzol może wpływać na steroidogenezę.

• Alkohol i używki: najlepiej unikać w ciągu doby przed badaniem.

📌 Wskazówka: Przed rozpoczęciem diagnostyki warto sprawdzić także SHBG, ponieważ to od SHBG zależy, ile testosteronu jest w formie wolnej i aktywnej.

Czynniki wpływające na poziom testosteronu

Pora dnia: rano poziom jest najwyższy.

Wiek: naturalny spadek po 30–35. roku życia.

Stres: przewlekły podnosi kortyzol, co obniża testosteron.

Aktywność fizyczna: umiarkowana podnosi, ale przetrenowanie obniża.

Dieta: bardzo niskotłuszczowa lub niedoborowa obniża testosteron.

Sen: brak snu może obniżyć poziom nawet o 10–15%.

Leki: np. sterydy, opioidy, antydepresanty, ketokonazol.

Otyłość: tkanka tłuszczowa przekształca testosteron w estrogeny (aromatyzacja).

Choroby przewlekłe: cukrzyca, choroby nerek, wątroby, tarczycy.

Normy i interpretacja wyników testosteronu

Testosteron całkowity Mężczyźni:

300–1000 ng/dL (10–35 nmol/L)

Kobiety:

15–70 ng/dL (0,5–2,4 nmol/L)

Dzieci i młodzież:

Normy zależą od wieku i etapu dojrzewania – ocenia je lekarz.

Testosteron wolny

Mężczyźni: 5–30 pg/mL

Kobiety: 0,3–3 pg/mL

Interpretacja wyników zawsze powinna odbywać się z uwzględnieniem wieku, chorób towarzyszących i poziomu SHBG.

Normy mogą różnić się między laboratoriami i są zależne od metody analizy próbki.

Możliwe przyczyny odchyleń od normy

Hipogonadyzm pierwotny (uszkodzenie jąder) ↓
Hipogonadyzm wtórny (niedoczynność przysadki/podwzgórza) ↓
Otyłość i insulinooporność ↓
Cukrzyca typu 2 ↓
Stres przewlekły i wysoki kortyzol ↓
Choroby wątroby i nerek ↓
Niedobory snu ↓
Nadużywanie alkoholu ↓
Przyjmowanie sterydów, opioidów lub leków obniżających androgeny ↓
Starzenie się organizmu ↓
Niedoczynność tarczycy ↓
Zespół Klinefeltera (u mężczyzn) ↓
U mężczyzn: używanie sterydów anabolicznych, guzy jąder lub nadnerczy, insulinooporność i otyłość (niski SHBG → względnie wyższy wolny testosteron), nadczynność tarczycy ↑
U kobiet: PCOS, guzy nadnerczy lub jajników wydzielające androgeny, hiperandrogenizm wywołany lekami (np. DHEA), Zespół Cushinga, wrodzony przerost nadnerczy ↑

Czy wiesz, że…

Testosteron u mężczyzn osiąga szczyt około 20. roku życia, a potem stopniowo spada.

Aż 98% testosteronu u mężczyzn krąży we krwi związane z SHBG i albuminami.

Intensywny trening siłowy może tymczasowo podnieść poziom testosteronu.

Zbyt wysoka ilość tkanki tłuszczowej obniża testosteron, bo nasilona aromatyzacja zamienia go w estrogen.

Niedobór snu jednej nocy może obniżyć poziom testosteronu nawet o 10–15%.

Testosteron wpływa również na psychikę — często wiąże się z pewnością siebie, motywacją i stabilnością emocjonalną.

Powiązane badania – co jeszcze warto zbadać?

Sprawdź, jakie badania warto wykonać razem z badaniem poziomu progesteronu!

Artykuły powiązane z badaniem

Diagnostyka chorób tarczycy

Aby pośpiech związany z dotarciem do laboratorium nie wpłynął na wyniki badań, zachęcamy do skorzystania z pobrania krwi lub wymazu w domu za pomocą aplikacji Home Lab.