Joanna Lewandowska-Bieniek
Dietetyk, diagnosta laboratoryjny i fitoterapeuta w jednym! Jej pasją jest szeroko pojęte zdrowie, które wspiera dietą oraz ziołami.
Data publikacji
9/1/2025
Hormon folikulotropowy (FSH, ang. follicle-stimulating hormone) to hormon glikoproteinowy wydzielany przez przysadkę mózgową (dokładniej przez przedni płat – przysadkę gruczołową). Należy do gonadotropin, czyli hormonów regulujących pracę gonad (jajników u kobiet i jąder u mężczyzn).
U kobiet:
pobudza wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych w jajniku,
stymuluje produkcję estrogenów,
bierze udział w regulacji cyklu miesiączkowego (szczególnie we wczesnej fazie folikularnej).
U mężczyzn:
wpływa na komórki Sertolego w jądrach,
stymuluje spermatogenezę (proces tworzenia plemników),
reguluje produkcję białek wiążących androgeny, co zwiększa lokalne stężenie testosteronu.
Mechanizm działania:
FSH produkowany jest w przednim płacie przysadki (komórki gonadotropowe). Jego wydzielanie kontroluje hormon uwalniający gonadotropiny – GnRH (z podwzgórza) oraz mechanizm sprzężenia zwrotnego z hormonami płciowymi (estrogeny, progesteron, testosteron, inhibina).
FSH działa poprzez receptor FSHR, który jest receptorem błonowym sprzężonym z białkiem G (GPCR). Receptor ten znajduje się na komórkach ziarnistych pęcherzyków jajnikowych (u kobiet) i na komórkach Sertolego w jądrach (u mężczyzn).
Po związaniu FSH z receptorem aktywuje się białko Gs, które stymuluje enzym cyklazę adenylanową. Wzrost stężenia cAMP (cyklicznego adenozynomonofosforanu) aktywuje kinazę białkową A (PKA). PKA fosforyluje różne białka i czynniki transkrypcyjne → uruchamiana jest ekspresja genów potrzebnych do wzrostu i dojrzewania komórek docelowych.
Efekty u kobiet
Efekty u mężczyzn
Kobiety, u których występują problemy z zajściem w ciążę (diagnostyka niepłodności),
Kobiety, u których cykle miesiączkowe są nieregularne lub brak miesiączki (amenorrhoea),
Kobiety, u których podejrzewa się zespół policystycznych jajników (PCOS),
Kobiety, u których istnieje podejrzenie przedwczesnej lub opóźnionej menopauzy,
Kobiety, u których planuje się monitorowanie owulacji (często razem z LH i estradiolem).
Kobiety, u których występują krwawienia z dróg rodnych o niejasnej przyczynie.
Kobiety, u których podejrzewa się choroby przysadki mózgowej lub podwzgórza.
Kobiety podczas kontroli stymulacji hormonalnej w programach in vitro.
Mężczyźni, u których występuje niepłodność (ocena spermatogenezy i funkcji hormonalnej jąder),
Mężczyźni, u których podejrzewa się hipogonadyzm (niedobór testosteronu),
Mężczyźni, u których pojawiają się objawy takie jak: obniżone libido, zaburzenia erekcji, spadek masy mięśniowej, ginekomastia.
Dzieci i młodzież w diagnostyce przedwczesnego dojrzewania płciowego (zbyt wczesny rozwój cech płciowych),
Dzieci i młodzież przy podejrzeniu opóźnionego dojrzewania płciowego.
Dzieci, u których zaobserwowano nieprawidłowy rozwój narządów płciowych.
FSH często oznacza się razem z innymi hormonami (LH, estradiolem, progesteronem, testosteronem, prolaktyną), aby dokładnie ocenić działanie osi podwzgórze–przysadka–gonady.
U kobiet:
W diagnostyce płodności/cyklu miesiączkowego:
Najczęściej oznacza się między 2. a 5. dniem cyklu (razem z LH), aby ocenić rezerwę jajnikową i równowagę hormonalną.
W diagnostyce PCOS lub zaburzeń miesiączkowania – wystarczy pojedyncze badanie, zwykle we wczesnej fazie cyklu.
W okresie menopauzy – oznaczenie wykonuje się jednorazowo, jeśli są objawy sugerujące wygasanie czynności jajników.
U mężczyzn:
Badanie można wykonać w dowolnym dniu, bo FSH nie podlega rytmowi cyklicznemu.
Najczęściej wystarcza jednorazowe oznaczenie, np. w diagnostyce niepłodności czy niedoboru testosteronu.
Czasem lekarz może zlecić kilkukrotne badania w odstępach czasu, jeśli trzeba ocenić dynamikę wydzielania hormonów.
U dzieci i młodzieży:
Badanie wykonuje się przy podejrzeniu przedwczesnego lub opóźnionego dojrzewania płciowego.
Najczęściej wystarcza pojedyncze oznaczenie, ale czasem trzeba je powtórzyć.
Jak często badać hormon folikulotropowy (FSH)?
Diagnostyka zaburzeń cyklu/płodności: zwykle 2.–5. dzień cyklu.
Przy leczeniu hormonalnym (np. w niepłodności, IVF, zaburzeniach hormonalnych): lekarz może zlecać badania wielokrotnie w trakcie terapii, aby dobrać dawki leków.
U mężczyzn: zwykle jednorazowo, chyba że lekarz zaleci kontrolne powtórzenie.
U dzieci: w zależności od objawów, zwykle pojedyncze oznaczenie lub kontrolne co kilka miesięcy.
Przed pobraniem krwi:
• Pacjent powinien być na czczo, badanie wykonać w godz. 7.00-10.00. Parametr wykazuje zmienność dobową. Należy dążyć do wykonywania oznaczeń o zbliżonej porze.
• Jeśli pacjent bierze hormony, leki antykoncepcyjne, leki wpływające na gospodarkę hormonalną – należy poinformować o tym fakcie lekarza.
• Stres i wysiłek: unikaj dużego wysiłku i silnego stresu w dniu poprzedzającym badanie – kortyzol może wpływać na steroidogenezę.
• Alkohol i używki: najlepiej unikać w ciągu doby przed badaniem.
Faza cyklu miesiączkowego: największy wpływ;
Menopauza: naturalny wzrost FSH.
Leki: antykoncepcja hormonalna (tabletki, plastry, implanty), hormonalna terapia zastępcza (zawierająca estrogeny/progestageny), leki stymulujące owulację (np. klomifen, gonadotropiny), leki przeciwpadaczkowe (np. karbamazepina, fenytoina), tamoksyfen, danazol, psychotropowe i tarczycowe, steroidy anaboliczne, zioła/suplementy.
Stres: wysoki poziom kortyzolu może zmienić gospodarkę hormonalną (szczególnie przy przewlekłym stresie).
Intensywny wysiłek fizyczny: może wpłynąć na poziom hormonów płciowych.
| Grupa | Zakres referencyjny (IU/l) |
|---|---|
| Kobiety – faza folikularna (2.–5. dzień) | 3 – 12 |
| Kobiety – owulacja (12.–14. dzień) | 4 – 25 |
| Kobiety – faza lutealna | 2 – 8 |
| Kobiety – menopauza | 25 – 135 |
| Mężczyźni | 1,5 – 12,5 |
| Dzieci przed pokwitaniem | 0,1 – 5 |
| Dzieci w okresie pokwitania | stopniowo rośnie |
Wynik FSH trzeba zawsze interpretować razem z LH, estradiolem (u kobiet) lub testosteronem (u mężczyzn).
Normy mogą różnić się między laboratoriami i są zależne od metody analizy próbki.
Czy wiesz, że...
U kobiet w menopauzie naturalnie obserwuje się wysokie stężenia LH i FSH (bo brak jajnikowej produkcji estrogenów i progesteronu znosi hamowanie przysadki).
Poziom FSH na początku cyklu (2.–5. dzień) jest jednym z markerów rezerwy jajnikowej, czyli zdolności jajników do produkcji komórek jajowych. Im wyższe FSH w tym czasie, tym rezerwa jest mniejsza.
FSH i LH są wydzielane przez te same komórki przysadki (gonadotrofy) i mają wspólną podjednostkę białkową (α). Różnią się podjednostką β, która nadaje im swoiste działanie.
Stosunek LH do FSH jest ważny diagnostycznie – u zdrowej kobiety wynosi ok. 1:1, a w PCOS często jest przesunięty na korzyść LH (nawet 2:1 lub więcej).
Choć często kojarzy się głównie z płodnością kobiet, to u mężczyzn FSH jest absolutnie niezbędny – bez niego nie dochodzi do prawidłowej spermatogenezy.
U kobiet palących papierosy stwierdzono wyższe wartości FSH w okresie okołomenopauzalnym – co sugeruje, że palenie przyspiesza wygasanie funkcji jajników.
Sprawdź, jakie badania warto wykonać razem z badaniem poziomu hormonu folikulotropowego (FSH)!
Nasze kanały dostępu socialmedia
