Progesteron - normy, badania, interpretacja wyników

Co to jest progesteron?

Progesteron to hormon steroidowy, który odgrywa kluczową rolę głównie w układzie rozrodczym kobiet, ale występuje również u mężczyzn w mniejszych ilościach. Progesteron jest nierozpuszczalny w wodzie, natomiast rozpuszcza się w tłuszczach – dlatego łatwo przechodzi przez błony komórkowe i działa wewnątrz komórek.

Produkcja: U kobiet wytwarzany jest głównie przez ciałko żółte w jajniku po owulacji, a w ciąży także przez łożysko. U mężczyzn i w niewielkich ilościach u kobiet produkują go również nadnercza oraz u mężczyzn jądra (komórki Leydiga).

Rola u kobiet: Przygotowuje błonę śluzową macicy (endometrium) do zagnieżdżenia zapłodnionej komórki jajowej, wspiera utrzymanie ciąży, hamując skurcze macicy, reguluje cykl miesiączkowy. Wspiera rozwój gruczołów mlecznych. Podnosi podstawową temperaturę ciała po owulacji. Wpływa na układ odpornościowy, aby nie odrzucił zarodka.

Rola u mężczyzn: Bierze udział w produkcji testosteronu i utrzymaniu zdrowia prostaty. Może wpływać na funkcje mózgu (działanie neuroprotekcyjne). Utrzymuje równowagę hormonalną (m.in. hamuje nadmiar estrogenów).

Dodatkowo progesteron wpływa na nastrój, apetyt, temperaturę ciała i gospodarkę płynów w organizmie.

Progesteron powstaje w szlaku przemian cholesterolu → pregnenolon → progesteron.

Mechanizm działania: Progesteron wiąże się z receptorem progesteronowym (PR) w jądrze komórki. Kompleks hormon–receptor działa jak „przełącznik genów” → aktywuje lub hamuje transkrypcję wybranych genów → zmienia metabolizm i funkcje komórki. Może też działać szybko (tzw. nongenomowo) poprzez receptory błonowe i wtórne przekaźniki.

Kto powinien wykonać badanie?

Kobiety mające trudności z zajściem w ciążę (monitorowanie owulacji).
Kobiety z poronieniami nawykowymi lub zagrożoną ciążą.
Kobiety z bardzo nieregularnymi cyklami lub brakiem miesiączki.
Kobiety podejrzewające zaburzenia fazy lutealnej.
Mężczyźni podczas diagnostyce niepłodności.
Mężczyźni, u których podejrzewa się zaburzenia hormonalne (np. nadnerczy).
Pacjenci obu płci - przy podejrzeniu chorób nadnerczy lub guzów produkujących hormony steroidowe.

Sprawdź jak łatwe i komfortowe może być pobranie w domu!

Google 2.png

Kiedy i jak często wykonywać badanie progesteronu?

Przy 28-dniowym cyklu: zwykle około 21 dnia (czyli 7 dni po owulacji).
Przy dłuższym lub krótszym cyklu: badanie robi się w fazie lutealnej – 7 dni po owulacji, a nie według stałej daty.
W ciąży: można oznaczać w dowolnym dniu, jeśli celem jest ocena podtrzymania ciąży lub funkcji łożyska.
Przy braku miesiączki: dzień pobrania ustala lekarz na podstawie objawów i innych badań hormonalnych.
W trakcie leczenia progesteronem można pobrać krew w dowolnym momencie, ale trzeba zaznaczyć w laboratorium, że stosujesz suplementację — inaczej wynik może zostać błędnie zinterpretowany.

Jak często badać progesteronu?

Diagnostyka owulacji/płodności: Zwykle jedno oznaczenie w fazie lutealnej wystarcza, ale czasem lekarz zleca serię pomiarów w jednym cyklu (np. co 2–3 dni od owulacji do miesiączki), aby zobaczyć pełny przebieg krzywej progesteronowej.
Monitorowanie ciąży zagrożonej: Badanie może być powtarzane co kilka dni lub co tydzień, aby ocenić, czy poziom rośnie prawidłowo.
Ocena skuteczności leczenia hormonalnego: Zależnie od terapii — czasem raz w cyklu, czasem kilkukrotnie w trakcie leczenia.

Jak się przygotować do badania progesteronu?

Przed pobraniem krwi:

• Pacjent powinien być na czczo, badanie wykonać w godz. 7.00-10.00. Parametr wykazuje zmienność dobową. Należy dążyć do wykonywania oznaczeń o zbliżonej porze.

• Jeśli pacjent bierze hormony, leki antykoncepcyjne, leki wpływające na gospodarkę hormonalną – nalezy poinformować o tym fakcie lekarza.

• Stres i wysiłek: unikaj dużego wysiłku i silnego stresu w dniu poprzedzającym badanie – kortyzol może wpływać na steroidogenezę.

• Alkohol i używki: najlepiej unikać w ciągu doby przed badaniem.

📌 Praktyczna wskazówka: Jeśli badanie ma potwierdzić owulację, najlepiej połączyć je z obserwacją objawów płodności lub monitoringiem USG, żeby dokładnie trafić w fazę lutealną. W przeciwnym razie można uzyskać fałszywie niski wynik, mimo że owulacja była.

Czynniki, które mogą mieć wpływ na wynik badania progesteronu

Faza cyklu miesiączkowego: największy wpływ; poziom jest niski w fazie folikularnej, wysoki w lutealnej.

Ciąża: znaczny wzrost poziomu (szczególnie po 1. trymestrze).

Menopauza: naturalny spadek progesteronu.

Owulacja: moment jej wystąpienia przesuwa szczyt progesteronu w cyklu.

Leki: antykoncepcja hormonalna (tabletki, plastry, implanty), hormonalna terapia zastępcza (szczególnie jeśli zawiera progestageny), leki stymulujące owulację (np. klomifen, gonadotropiny), glukokortykosteroidy, leki przeciwpadaczkowe (np. karbamazepina, fenytoina).

Stres: wysoki poziom kortyzolu może zmienić gospodarkę hormonalną (szczególnie przy przewlekłym stresie).

Intensywny wysiłek fizyczny: może obniżyć poziom hormonów płciowych.

Dieta: niedożywienie lub bardzo niskotłuszczowa dieta.

Normy i interpretacja wyników badania progesteronu

Normy progesteronu (wartości w ng/mL i nmol/L*)

Grupa / Faza	ng/mL	nmol/L
Kobiety – faza folikularna	0-15-1,4	0-48-4,45
Owulacja	0,8-3,0	2,5-9,5
Faza lutealna	1,7–27	5,4–86
Po menopauzie	< 0,73	< 2,3
Mężczyźni	0,2-1,4	0,64-4,45

*Przeliczanie: 1 ng/mL ≈ 3,18 nmol/L

Normy w ciąży

Trymestr	ng/mL	nmol/L
I trymestr	11 – 44	34,9 – 139,9
II trymestr	25 – 83	79,5 – 264
III trymestr	58 – 214	183,5 – 678

Normy progesteronu różnią się w zależności od fazy cyklu miesiączkowego, etapu zaawansowania ciąży oraz wieku pacjentki. W celu otrzymania pełnej, kompleksowej interpretacji wyników badania należy zestawić je ze stężeniami innych hormonów płciowych oraz odnieść do dodatkowych czynników klinicznych, takich jak m.in. współwystępujące schorzenia lub obecnie przyjmowane leki.

Normy mogą różnić się między laboratoriami i są zależne od metody analizy próbki.

Możliwe przyczyny odchyleń od normy wyników badania progesteronu

Zespół policystyczny jajników (PCOS) ↓
Niewydolność ciałka żółtego ↓
Zbyt wczesne pobranie krwi – badanie wykonane przed wzrostem progesteronu ↓
Poronienie zagrażające lub poronienie ↓
Niedoczynność przysadki lub podwzgórza ↓
Menopauza ↓
Przewlekły stres ↓
Niedożywienie ↓
Nadmierny wysiłek fizyczny ↓
Ciąża – szczególnie w II i III trymestrze ↑
Ciąża mnoga ↑
Torbiel ciałka żółtego ↑
Nowotwory jajnika lub nadnerczy ↑
Przyjmowanie leków z progestagenami – np. antykoncepcja hormonalna, leczenie luteiną, duphastonem ↑
Guzy nadnerczy lub jąder wydzielające progesteron ↑
Leczenie preparatami progestagenów (np. w terapii niektórych nowotworów) ↑
Zaburzenia pracy wątroby ↑

Czy wiesz, że...

„Progesteron” pochodzi od łacińskiego pro gestationem, czyli „dla ciąży” – i faktycznie jego główną misją jest utrzymanie i ochrona ciąży.

Progesteron działa w mózgu podobnie do niektórych substancji uspokajających – zwiększa aktywność GABA (neuroprzekaźnika hamującego), co może tłumaczyć senność i większy spokój w drugiej połowie cyklu.

Po owulacji progesteron podnosi temperaturę ciała o ok. 0,3–0,5°C – dlatego pomiar temperatury bazalnej jest jednym z domowych sposobów wykrywania owulacji.

W trzecim trymestrze ciąży stężenie progesteronu może być nawet kilkaset razy wyższe niż w cyklu nieciążowym.

Progesteron zwiększa produkcję sebum – dlatego u niektórych kobiet w fazie lutealnej pojawiają się wypryski.

Powiązane badania – co jeszcze warto zbadać?

TSH
fT3
fT4
Estradiol
LH (hormon luteinizujący)
FSH (hormon folikulotropowy)
Testosteron
Prolaktyna

Sprawdź, jakie badania warto wykonać razem z badaniem poziomu progesteronu!

Artykuły powiązane z badaniem

Diagnostyka chorób tarczycy

Badania laboratoryjne w ciąży

Aby pośpiech związany z dotarciem do laboratorium nie wpłynął na wyniki badań, zachęcamy do skorzystania z pobrania krwi lub wymazu w domu za pomocą aplikacji Home Lab.