Dieta w endometriozie
Agata Budzyń
Biotechnolog i dietetyk ze specjalnością dietetyka w chorobach wewnętrznych i metabolicznych. Pasjonatka zdrowego stylu życia i holistycznego podejścia do zdrowia.
Data publikacji
3/28/2024
W poprzednim artykule na temat endometriozy wyjaśniono, na czym polega choroba, czym się charakteryzuje, jak ją diagnozować, a także leczyć. Bardzo istotnym elementem takiego leczenia i zapobiegania nawrotom choroby jest zdrowy styl życia, w tym dieta, która może poprawić samopoczucie i złagodzić objawy. Jak zatem powinno wyglądać żywienie w endometriozie? Czy wykluczenie z diety glutenu i nabiału jest konieczne?
Endometrioza jest przewlekłą chorobą, charakteryzującą się obecnością endometrium poza jamą macicy – jej naturalną lokalizacją. Przyczyny powstawania tej choroby nie są do końca poznane, jednak wśród potencjalnych mechanizmów etiologicznych wymieniane są czynniki genetyczne, immunologiczne, a także hormonalne (zapraszamy tutaj do artykułu: Endometrioza - diagnostyka i leczenie). Nie można zapominać również o czynnikach środowiskowych i związanych ze stylem życia, m.in. dietą, o której jest niniejszy artykuł.
Przewód pokarmowy (gut) jest ojcem każdego bólu. Zadbaj więc o swój żołądek i jelita. - François Rabelais
Układ immunologiczny a pokarmowy
Jak już wcześniej wspomniano, jedną z przyczyn powstawania tej choroby mogą być zaburzenia w funkcjonowaniu układu immunologicznego, który może wspierać przetrwanie i migrację komórek endometrialnych poza jamę macicy. Powoduje to przewlekły stan zapalny, co w konsekwencji przyczynia się do powstawania bólu.
W ostatnich latach coraz więcej informacji pojawia się w kontekście zależności między układem immunologicznym a pokarmowym, głównie jelitami. Zaburzenia mikroflory jelitowej mogą być konsekwencją między innymi nieprawidłowej diety, która może przyczyniać się do progresji choroby i zaostrzenia objawów.
Sprawdź jak łatwe i komfortowe może być pobranie w domu!
Mikrobiom jelitowy (dysbioza jelitowa)
Dysbioza jelitowa to stan, w którym równowaga mikrobiomu jelit, czyli naturalnie występujących mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym jest zaburzona. Charakteryzuje się zmianą składu lub funkcji mikroflory jelitowej, co może obejmować zwiększenie ilości patogennych mikroorganizmów lub zmniejszenie liczebności korzystnych dla naszego organizmu.
Przyczyny nieprawidłowej mikroflory jelitowej mogą być różne, od nieprawidłowej diety, nadmiernego stosowanie antybiotyków, przewlekłego stresu po wiele innych czynników środowiskowych. Konsekwencjami dysbiozy jelitowej są nieprawidłowości w trawieniu, ale również zwiększone ryzyko stanów zapalnych, infekcji czy współistniejących chorób, takich jak zespół jelita drażliwego (IBS), SIBO, chorób autoimmunologicznych, alergii, nietolerancji i nadwrażliwości pokarmowych, a nawet zaburzeń hormonalnych.
Naukowcy wskazują, że u kobiet chorujących na endometriozę mikrobiota jelitowa jest zmieniona, co może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń i chorób.
Alergie, nietolerancje pokarmowe i nadwrażliwości pokarmowe
W przypadku kobiet z endometriozą zaobserwowano częstsze występowanie alergii czy nietolerancji. Wiele z tych kłopotów zdrowotnych wynikać może z nieprawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego, a w szczególności zaburzonej motoryki jelit czy dysbiozy jelitowej. Jedną z przyczyn, które mogą wpływać na zaburzenia pracy jelit jest właśnie endometrioza, a co za tym idzie powodowane przez nią przewlekłe stany zapalne czy też niewłaściwa ruchliwość jelit. W konsekwencji może pojawić się zespół jelita drażliwego (IBS), wzdęcia, problemy z wypróżnianiem, a także zaburzenia wchłaniania składników odżywczych.
W przypadku alergii pokarmowych dochodzi do reakcji układu odpornościowego na pewne białka zawarte w pokarmach. Produktami, które często wywołują alergie pokarmowe są orzechy, mleko, jaja, pszenica, soja czy skorupiaki.
Z kolei nietolerancje pokarmowe nie są indukowane reakcją układu immunologicznego, zaś wiążą się często z niedoborem określonych enzymów, niezbędnych do trawienia pewnych składników pokarmowych. Najczęściej występującymi nietolerancjami są nietolerancje laktozy, glutenu czy histaminy.
Nadwrażliwości pokarmowe wywołują reakcje niesklasyfikowane jako typowe alergie pokarmowe. Nie są spowodowane reakcją immunologiczną, jednak mogą wywoływać szereg objawów. Pokarmy, które mogą wywoływać nadwrażliwość, to m.in. czekolada, kofeina, niektóre owoce i warzywa, a także barwniki czy konserwanty.
Warto wiedzieć! U kobiet z endometriozą częściej obserwuje się nietolerancję histaminy. Nadmiar estrogenów, często kojarzony z endometriozą może wpływać na obniżenie aktywności enzymu DAO, odpowiedzialnego za rozkład histaminy, a w konsekwencji być przyczyną nietolerancji.
Lekarz przyszłości nie będzie leczył człowieka przy pomocy leków, ale zainteresuje go opieką nad ciałem ludzkim, dietą i przyczyną oraz zapobieganiem chorobom. - Thomas Edison
Jaka dieta w endometriozie?
Właściwe odżywianie stanowi istotny element we wsparciu leczenia endometriozy. Odpowiednia dieta może wzmocnić działanie układu immunologicznego oraz wspomagać równowagę hormonalną.
U kobiet chorujących na endometriozę zalecana jest dieta przeciwzapalna, której celem jest łagodzenie stanu zapalnego. Dieta oraz zalecenia żywieniowe powinny być dobierane u każdej pacjentki indywidualnie z uwzględnieniem alergii, nietolerancji oraz nadwrażliwości pokarmowych, współistniejących chorób, objawów, a także preferencji.
Niekiedy oprócz zastosowania diety przeciwzapalnej ze względu na częste współistnienie innych dolegliwości i zaburzeń wprowadza się także dietę o niskiej zawartości FODMAP, dietę bezglutenową, dietę bezlaktozową, dietę o niskim indeksie glikemicznym czy dietę wegetariańską. Wybór diety i jej zastosowanie powinno być zawsze konsultowane z dietetykiem.
Podstawy diety przeciwzapalnej
Dieta przeciwzapalna opiera się na zastosowaniu produktów, które wspomagają organizm w walce z przewlekłym procesem zapalnym. Często jest nazywana również dietą antyoksydacyjną ze względu na swoje właściwości antyoksydacyjne, które neutralizują wolne rodniki.
Co jeść przy endometriozie?
• produkty bogate w antyoksydanty – są cennym źródłem witamin, głównie C, E, flawonoidów, antocyjanów oraz karotenoidów. Z warzyw można wyróżnić m.in. zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż), warzywa krzyżowe (brokuł, kalafior, brukselka, kapusta), marchew, buraki, cebula, fasolka, szparagi, dynia, pomidory, papryka, słodkie ziemniaki. Wśród owoców warto zwrócić uwagę na owoce jagodowe (jagody, borówki, maliny, czarne porzeczki, aronia, żurawina), owoce cytrusowe (cytryna, limonka, pomarańcza, grejpfrut, mandarynka, pomelo), wiśnie, granat, mango, kiwi.
• kwasy omega-3 – bogate między innymi w kwasy omega-3: oleje (oliwa z oliwek, olej lniany), awokado, a także tłuste ryby (łosoś, śledź, makrela, sardynki), orzechy włoskie, nasiona lnu, nasiona chia, pestki dyni.
• zioła i przyprawy - kurkuma, imbir, cynamon, rozmaryn, oregano, pokrzywa, wiesiołek dwuletni, mniszek lekarski, niepokalanek pospolity, lawenda, macierzanka, moringa, nagietek, goździki, zielona herbata.
W diecie wskazane także jest spożywanie pełnoziarnistych produktów zbożowych, roślin strączkowych, chudego mięsa, niskotłuszczowego nabiału czy jaj.
U kobiet z endometriozą obserwuje się obfite i długie menstruacje, które mogą doprowadzić do niedoboru żelaza w organizmie. Warto zatem zadbać w swojej diecie o produkty bogate w żelazo, takie jak: brokuły, kapustę, szpinak, jajka, fasolę, ryż brązowy czy podroby.
Czego NIE JEŚĆ przy endometriozie?
Istnieją również produkty, których spożycie może mieć negatywny wpływ na rozwój endometriozy, nasilając tym samym występowanie objawów. Co do niektórych produktów istnieją wątpliwości o ich szkodliwym wpływie na zdrowie, ponieważ badania naukowe są niejednoznaczne. Niemniej jednak poniżej wyszczególniono pokarmy, które powinno się unikać lub je ograniczyć:
• Tłuszcze trans - spożywanie produktów, zawierających tłuszcze trans czy nasycone kwasy tłuszczowe zwiększają ryzyko powstawania stanów zapalnych. Należy unikać smażonych potraw, wysoko przetworzonej żywności typu fast food, gotowych posiłków czy wyrobów cukierniczych.
• Czerwone mięso i produkty przetworzone – badania naukowe wskazują, że spożycie czerwonego mięsa wiąże się ze zwiększonym ryzykiem endometriozy. Natomiast nie trzeba z niego całkowicie rezygnować, gdyż czerwone mięso jest dobrym źródłem żelaza.
• Gluten (głównie pszenica) – skuteczność diety bezglutenowej w endometriozie nie jest jednoznacznie potwierdzona, jednak pojawiają się badania wskazujące jej skuteczność. Uzasadnieniem tej tezy jest fakt, iż u kobiet z endometriozą często obserwuje się zaburzenia mikroflory jelitowej, które mogą wpływać na tolerancję glutenu. Należy jednak podkreślić, że jest to kwestia indywidualna, a wprowadzenie diety bezglutenowej powinno być zawsze poprzedzone odpowiednią diagnostyką (np. w kierunku celiakii) oraz konsultacją z dietetykiem i lekarzem. Jednakże bezzasadne wyeliminowanie glutenu z diety może wiązać się z dostarczaniem mniejszych ilości m.in. wapnia, żelaza, magnezu, kwasu foliowego czy błonnika.
• Cukier – nadmierne spożycie cukrów prostych może wiązać się z wystąpieniem nadwagi i otyłości, insulinooporności, cukrzycy typu II, a także prowadzić do zaburzeń hormonalnych. Nadmierna ilość cukru w diecie prowadzi do zwiększenia stanów zapalnych, co może wzmagać objawy choroby.
• Soja i fitoestrogeny – w przypadku soi opinie naukowców są podzielone. Niektóre badania wskazują, że jej spożycie może mieć wpływ na nasilenie objawów endometriozy ze względu na dużą zawartość fitoestrogenów. Z kolei inne doniesienia naukowe sugerują słabe działanie estrogenne, co wpływa korzystnie na objawy endometriozy.
• Alkohol – wskazuje się, że alkohol jako rakotwórczy i prozapalny środek zdecydowanie nie jest wskazany. Dodatkowo, badania pokazują, że spożycie alkoholu nasila objawy endometriozy, wpływając między innymi na gospodarkę hormonalną.
• Kawa – badania naukowe dotyczące kawy są niejednoznaczne. Niektóre z nich wskazują, że spożycie większej ilości niż dwie filiżanki kawy dziennie może podwyższać poziom estrogenów. Co więcej, nadmierna ilość kofeiny wzmaga także krwawienia miesięczne czy zmniejsza wchłanianie żelaza, które szczególnie u kobiet z endometriozą jest tracone w czasie menstruacji.
Eliminacja wyżej wymienionych produktów jest kwestią indywidualną, jednak należy mieć na uwadze, że większość z nich ma działanie prozapalne, a tym samym może wzmagać objawy choroby.
Jak wspomniano wcześniej, dieta jest ważnym wsparciem w leczeniu i remisji choroby, ale nie może go całkowicie zastąpić. Oprócz odpowiedniego odżywiania należy również pamiętać o innych aspektach związanych z naszym stylem życia. Warto zadbać o odpowiednią ilość snu, aktywność fizyczną, odpowiednią regenerację i redukcję stresu.
