# Bostonka - objawy, sposób zakażenia, diagnostyka, leczenie.

**Bostonka** (inaczej zwana również m.in. chorobą bostońską oraz grypą lub odrą bostońską) to potoczne określenie choroby dłoni, stóp i jamy ustnej (w skrócie: ChSDU lub HFMD – z ang. _Hand, Foot and Mouth Disease_). Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej daje bardzo podobne objawy do prawdziwej choroby bostońskiej (która nazwę swą zawdzięcza epidemii tej choroby szerzącej się właśnie w okolicach Bostonu w połowie XX wieku), stąd też potoczne określenie choroby dłoni, stóp i jamy ustnej mianem bostonki, czy choroby bostońskiej. Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej jest **wysoce zakaźną chorobą wirusową** wywoływaną przez wirusy z rodzaju enterowirusów. W znakomitej większości za wywołanie HFMD odpowiada wirus Coxsackie A – głównie szczep Coxsackie A16. Oprócz niego chorobę mogą wywoływać również inne szczepy Coxsackie A (np. Coxsackie A6), Coxsackie B (np. B5) oraz enterowirus 71. Do enterowirusów należą również wirusy ECHO wywołujący “prawdziwą” bostonkę, stąd podobne objawy obu jednostek chorobowych i nazewnictwo. Na potrzeby niniejszego opracowania nazwa choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMD) będzie wymiennie stosowana z potoczną nazwą “bostonka”.

![1.png](/uploads/1_6d655283f6.png)

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej **dotyka głównie dzieci w wieku do 5 roku życia**, choć też mogą się nią zarazić dzieci starsze, nastolatkowie i dorośli. Ze względu, że podstawowy rezerwuar choroby stanowią dzieci w wieku przedszkolnym często właśnie w żłobkach i przedszkolach pojawiają się szybko rozprzestrzeniające się (ze względu na dużą zakaźność) ogniska bostonki. Drugim elementem powodującym występowanie ognisk w tych miejscach jest sposób przenoszenia się wirusa. **Główną drogą zakażenia** jest droga fekalno-oralna, stąd niewykształcone jeszcze nawyki higieniczne u małych dzieci (jak np. częste mycie rąk, wkładanie palców do buzi) wpływają na duże możliwości rozprzestrzeniania się choroby. Z tego względu bostonka nazywana jest też **chorobą brudnych rąk**. Stosowanie zasad higieny osobistej jest bardzo ważnym prewencyjnym zachowaniem zmniejszającym ryzyko zachorowania. Wirusy wywołujące HFMD mają jednak możliwość przenoszenia się kilkoma drogami mianowicie: powierzchnie zanieczyszczone wirusem (np. zabawki, klamki, sztućce), ślinę, plwocinę, śluz z nosa, płyn z pęcherzyków (zmiany skórne i śluzówkowe), kał (np. przy zmianie pieluszki), drogą kropelkową (np. podczas kaszlu), bliski kontakt z osobą chorą (np. przytulanie).

![3.png](/uploads/3_5953d277c6.png)

Bostonka objawia się występowaniem **wysypki w postaci pęcherzyków w jamie ustnej**, a w dalszej kolejności **wysypki na dłoniach i stopach** w postaci niewielkich czerwonych plamek lub pęcherzyków. Wysypka może występować również (choć znacznie rzadziej) na innych częściach ciała jak np. ramiona, pośladki czy okolice genitaliów. Wysypce często towarzyszy swędzenie lub pieczenie miejsc, w których występuje, a w jamie ustnej ból podczas przełykania. Zmiany, jak i towarzyszące im odczucia skórne mogą mieć różną intensywność. Zdarza się, że są prawie niezauważalne, jak i stosunkowo duże i uciążliwe. 

W początkowym okresie rozwijania się choroby (tzn. przez pierwsze 3-5 dni od momentu zakażenia) choroba nie daje żadnych objawów (faza latentna). Dopiero w kolejnej fazie (prodromalnej) można zauważyć niespecyficzne objawy sugerujące zakażenie. Są to głównie: **ogólny spadek samopoczucia, gorączka** (zwykle niewielka), **pogorszenie apetytu** (związane z pojawiającymi się zmianami w ustach), **nudności, biegunka, bóle głowy czy stawów**. Jednak zaznaczyć należy, że objawy fazy prodromalnej nie zawsze występują u chorego, bądź mogą też występować w ograniczonym zakresie i nasileniu. Po okresie około 1-3 dni od momentu wystąpienia pierwszych objawów zaczynają pojawiać się zmiany w ustach, a następnie wysypka (faza właściwa choroby). Towarzyszące bostonce zmiany na skórze i błonach śluzowych zwykle pojawiają się około 5-7 dni od zakażenia i utrzymują się około 1 tygodnia. Przyjmuje się, że w okresie występowania zmian zakaźność choroby jest też największa. Nie jest jednak wykluczone, że po ich ustąpieniu chory może nadal zarażać, choć ze znacznie mniejszym prawdopodobieństwem (badania wykazały obecność wirusa w kale nawet kilka tygodni po ustąpieniu objawów!). Po ustąpieniu wysypki i objawów bólowych następuje faza zdrowienia, która może trwać nawet 4 tygodnie. Podczas jej trwania może dochodzić (chociaż nie musi) do złuszczania się skóry z miejsc, gdzie występowała wysypka, pojawiania się białych przebarwień na paznokciach lub nawet odwarstwiania się paznokci.

Mimo dość nieprzyjemnych objawów bostonka w większości przypadków nie jest niebezpieczna. Zdarzają się jednak przypadki jej cięższego przebiegu - wywoływane głównie zakażeniami enterowirusem 71 czy Coxsackie A6. Po przechorowaniu HFMD mogą także pojawić się powikłania. **Najczęstszymi powikłaniami **jest _odwodnienie_ (spowodowane przyjmowaniem niewystarczającej ilości płynów z powodu bólu w jamie ustnej i gardle) oraz **bakteryjne nadkażenia skóry** (którym sprzyja pękanie i rozdrapywanie pęcherzyków pojawiających się w trakcie przebiegu choroby). Zdarzają się również przypadki cięższych powikłań, jak chociażby zapalenie mózgu czy mięśnia sercowego – te zdarzają się na szczęście bardzo rzadko i zdecydowanie częściej w przypadku cięższego przebiegu choroby.

Ze względu, iż choroba stóp, dłoni i jamy ustnej jest chorobą wirusową w trakcie terapii nie podaje się antybiotyków, a jedynie stosuje się **leczenie objawowe**. Jak dotąd nie stworzono również na nią ani leku, ani szczepionki. Jest to choroba samoograniczająca się (tzn. że niezależnie od wdrożenia leczenie, bądź nie, choroba sama przeminie), stąd też leczenie objawowe jest wystarczające. W przebiegu HFMD stosuje się przede wszystkim **leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe** - głównie paracetamol (chociażby ze względu na wiek najczęściej zapadających na bostonkę dzieci),** łagodzące świąd i pieczenie** (np. kosmetyczne preparaty chłodzące i łagodzące, leki przeciwhistaminowe) oraz **odkażające** na rany powstałe z pękających czy rozdrapanych pęcherzyków (np. z oktenidyną), czy **suplementację witaminą A** (mającą pozytywny wpływ na poprawę stanu skóry). Nie powinno się natomiast przyjmować leków steroidowych - mogą one spowodować cięższy przebieg choroby. Ponocne w łagodzeniu objawów mogą okazać się również zimne napoje, mleko oraz lody, które szczególnie powinny przypaść do gustu małym pacjentom i umilić im niedogodności związane z chorobą. W przypadku lodów należy wystrzegać się jednak takich, które są kwaśne. Pożądane jest także wyeliminowanie z diety oprócz pokarmów i napojów kwaśnych, gazowanych także gorących i pikantnych, gdyż mogą wzmacniać odczucia bólowe.

Diagnostyka choroby dłoni, stóp i jamy ustnej zwykle opiera się na badaniu fizykalnym przez lekarza. Zazwyczaj jest on w stanie postawić trafną diagnozę na podstawie oględzin pacjenta podczas wizyty w gabinecie ze względu na dość charakterystyczne objawy tej jednostki chorobowej. Nie mniej w celu diagnostyki lub potwierdzenia można przeprowadzić **badanie PCR** polegające na wykryciu materiału genetycznego wirusa odpowiedzialnego za rozwój bostonki lub badanie serologiczne określające obecność i poziom przeciwciał wytworzonych przez organizm i skierowanych przeciw antygenom wirusowym. W tym celu pobiera się od pacjenta próbkę kału, wymaz z gardła lub krew. Mimo dość charakterystycznych objawów często chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej można pomylić z innymi chorobami. Do chorób o podobnych objawach, z która można pomylić chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej oprócz “prawdziwej” bostonki (o której wspomniano na początku tekstu) należy m.in. ospa wietrzna i szkarlatyna. W ich przypadku często jednak umiejscowienie zmian jest inne niż w przypadku HFMD. **Ze względu na zaraźliwość choroby, możliwe powikłania, a także możliwość pomylenia bostonki z poważnymi chorobami wymagającymi kontroli lekarskiej, zaleca się co najmniej wizytę u lekarza lub wykonanie badań diagnostycznych w celu prawidłowej diagnozy choroby.**

*Literatura dostępna u autora



Bostonka - objawy, sposób zakażenia, diagnostyka, leczenie. 

Bostonka - objawy, diagnostyka, leczenie

# Higiena jamy ustnej – poznaj jej 5 najważniejszych zasad

## Właściwa higiena jamy ustnej pozwoli Ci nie tylko długo cieszyć się pięknym uśmiechem, ale również uniknąć poważnych problemów z uzębieniem i związanych z nimi powikłań. Sprawdza się tu stara zasada, która mówi, że lepiej zapobiegać niż leczyć. Jak dbać o zęby? Najważniejsza jest dokładność i systematyczność. Poznaj najważniejsze zasady higieny jamy ustnej.

## Niewłaściwa higiena jamy ustnej i jej konsekwencje

Obecnie brak higieny jamy ustnej nie jest celowym zaniedbaniem, nie ma też związku z brakiem odpowiednich środków, jak to bywało w dawnych czasach. Wynika raczej z tego, że często nie wiemy, jak odpowiednio dbać o zęby. Zdarza się również, że zapominamy o regularnych wizytach u dentysty. Powody są różne: lęk przed fotelem dentystycznym, brak czasu lub długi czas oczekiwania na wizytę. Niestety, zaniedbania w tym względzie mogą doprowadzić do poważnych powikłań. 

## Choroby wywołane nieleczonymi zębami

Najbardziej znaną chorobą jest oczywiście próchnica. Nieleczona może spowodować 
zapalenie miazgi zęba, które wymaga już leczenia kanałowego. Kolejnym schorzeniem, które może doprowadzić nawet do utraty zębów, jest paradontoza. Co gorsza, bakterie, które powodują tę chorobę, bardzo szybko przedostają się do krwiobiegu, przyczyniając się do licznych problemów zdrowotnych. Czasem aż trudno uwierzyć, że mają swój początek w jamie ustnej. Mowa o takich chorobach, jak angina, zapalenie mięśnia sercowego czy powstanie ropnia oczodołu.

## Nieświeży oddech

![jama ustna (2).png](/uploads/jama_ustna_2_bd75129173.png)

Chociaż nieświeży oddech może mieć podłoże chorobowe, często zdarza się, że jego przyczyną jest niedokładne mycie zębów i szerzej – niewłaściwa higiena jamy ustnej. To dość kłopotliwy problem, tym bardziej że nie jesteśmy go świadomi, dopóki ktoś bliski nie zwróci nam delikatnie uwagi. Kiedy jednak wykluczy się inne przyczyny tego problemu, okazuje się, że można go łatwo rozwiązać, zmieniając nawyki związane z higieną jamy ustnej. 

## Podstawowe zasady higieny jamy ustnej

Właściwa higiena jamy ustnej nie ogranicza się jedynie do szczotkowania zębów. O czym jeszcze warto pamiętać? Poniżej omawiamy krótko najważniejsze kwestie związane z profilaktyką i higieną jamy ustnej. 

## Dokładnie szczotkuj zęby

![jama ustna (1).png](/uploads/jama_ustna_1_0108acbb0f.png)

Sam fakt, że myjesz zęby nie wystarczy. Chodzi bowiem o właściwą technikę. Tylko taka przyczyni się do właściwej higieny jamy ustnej. Jak dobrze myć zęby? Nie szczotkuj ich z dużą siłą. Lepsze będą wymiatające, okrężne ruchy. Czyść zęby dokładnie, przez ok. trzy minuty. Nie pomijaj trudno dostępnych miejsc, bo właśnie tam gromadzi się najwięcej resztek jedzenia. Jak często myć zęby? Minimum dwa razy dziennie, tzn. po śniadaniu i po ostatnim posiłku. Jeśli jednak należysz do grupy ryzyka lub w przeszłości miałeś problemy, dentysta może zalecić szczotkowanie zębów nawet po każdym posiłku. Ważnym elementem higieny jamy ustnej jest dokładne jej płukanie, a także wymiana szczoteczki. Z jednej strony, po pewnym czasie się zużywa, z drugiej – gromadzą się na niej bakterie. Optymalny czas wymiany to ok. trzy miesiące.

## Pamiętaj o umyciu podniebienia i języka

Chociaż często mówi się o myciu zębów, czynność ta dotyczy również czyszczenia podniebienia i języka. Tam przecież również gromadzi się osad i bakterie, które mogą przyczynić się do rozwoju stanu zapalnego. 

## Używaj nici dentystycznych i płynu do płukania jamy ustnej

Dzięki nici dentystycznej pozbędziesz się resztek jedzenia z przestrzeni międzyzębowej. To ważne, ponieważ nie zawsze radzi sobie z tym szczoteczka do zębów. Uzupełnieniem higieny jamy ustnej może być również płyn do płukania. Dzięki niemu pozbędziesz się nadmiaru bakterii z jamy ustnej, który przyczynia się do wzrostu płytki nazębnej, a przy okazji, odświeżysz oddech. Rekomendujemy jednak płyny bez alkoholu, ponieważ są łagodniejsze i nie ryzykujesz, że podrażnisz śluzówkę.

## Zadbaj o właściwą dietę

To co jesz, wpływa na stan jamy ustnej. Dzieciom mówi się, że słodycze niszczą zęby. To nie mit. Cukry, które są w nich zawarte, stanowią prawdziwą ucztę dla bakterii. Łakocie spożywane w nadmiarze mogą więc przyczynić się do powstania próchnicy. Z kolei czarna herbata i kawa może spowodować przebarwienia zębów, a picie zbyt dużej ilości takich napojów, jak np. Coca-Cola czy Pepsi może prowadzić do uszkodzenia szkliwa. Wystarczy, że wrzucisz wyrwany mleczak do szklanki wypełnionej tym napojem, a przekonasz się o tym na własne oczy. Jakie potrawy pomagają w zachowaniu zdrowych zębów? Głównie nabiał oraz produkty bogate w witaminy D i C. Jak wiadomo, brak tej ostatniej jest przyczyną szkorbutu.

## Badaj zęby regularnie

![jama ustna (3).png](/uploads/jama_ustna_3_742812cc3f.png)

Wizyta kontrolna u dentysty to naprawdę nic strasznego. Do zabiegów profilaktycznych zaliczamy między innymi usuwanie kamienia nazębnego, lakowanie czy piaskowanie zębów. Dzięki nim możesz w przyszłości uniknąć bolesnego i długotrwałego leczenia. Niestety, część osób siada na fotelu dentystycznym w ostateczności. Kiedy wymagane jest już plombowanie, leczenie kanałowe, a nawet usunięcie zęba. Możesz uniknąć tych przykrych konsekwencji, dzięki regularnym “przeglądom”. W celach profilaktycznych umów się na wizytę kontrolną minimum dwa, trzy razy do roku.

## Higiena jamy ustnej – podsumowanie 

Nasz organizm przypomina maszynę. To system wzajemnych powiązań. Niewłaściwa higiena jamy ustnej może spowodować problemy z zębami; a te z kolei – przyczynić się do powstawania innych chorób. Dlatego tak ważna jest profilaktyka, ale i szybkie reagowanie w przypadku niepokojących zmian. Nie lekceważ objawów, nie zagłuszaj bólu zęba tabletkami, bo kiedy usiądziesz na fotelu dentystycznym może okazać się, że jest już za późno na skuteczne i bezbolesne leczenie. 

*Literatura dostępna u autora


Właściwa higiena jamy ustnej pozwoli Ci nie tylko długo cieszyć się pięknym uśmiechem, ale również uniknąć poważnych problemów z uzębieniem i związanych z nimi powikłań. Sprawdza się tu stara zasada, która mówi, że lepiej zapobiegać niż leczyć. Jak dbać o zęby?

Higiena jamy ustnej – poznaj jej 5 najważniejszych zasad 

# **Jak zadbać o słuch? – 6 praktycznych wskazówek**

## Słuch to, obok wzroku, jeden z najważniejszych zmysłów. Często nieświadomie zwiększamy ryzyko jego uszkodzenia. Co gorsza, ubytki słuchu dotyczą coraz młodszych osób. Nie jest to już tylko problem seniorów. Dlatego tak ważna jest profilaktyka. Z okazji Światowego Dnia Słuchu wyjaśniamy, jak zadbać o słuch i czego unikać, żeby zminimalizować ryzyko niedosłuchu w przyszłości.

## **Jak to się dzieje, że słyszymy**

W dużym uproszczeniu, dźwięki to fale akustyczne, które docierają do błony bębenkowej przez przewód słuchowy, wprawiając ją w ruch. Drgania poruszają młoteczkiem, kowadełkiem i strzemiączkiem, czyli tzw. kosteczkami słuchowymi. Dzięki temu zaczyna poruszać się płyn, który wypełnia ślimak. A ten z kolei – powoduje zginanie rzęsek słuchowych. Rzęski wysyłają natomiast impulsy nerwowe, których zadaniem jest dotarcie do ośrodka słuchu znajdującego się w płacie skroniowym. Wrażenia słuchowe powstają zatem dzięki procesowi, który przypomina efekt domina.

## **Jak poziom dźwięku uszkadza słuch**

Chociaż za próg bólu uznaje się poziom dźwięku przekraczający 120 dB, to już nawet 90-100 dB można spowodować uszkodzenie słuchu. Żeby to lepiej zrozumieć, posłużmy się przykładem. Rozmowa, prowadzona w normalnych warunkach to ok. 50-70 dB; głośna kosiarka wydaje dźwięki na poziomie ok. 80 dB, z kolei dźwięk młota pneumatyczny będzie już dla nas uciążliwy. Mowa jest tutaj bowiem o aż 100 dB. Podobne problemy dotyczą, np. motocykla bez tłumika. Wówczas będziemy mieć do czynienia z hałasem na poziomie aż 110 dB. Co ciekawe, wrażliwość to w dużej mierze kwestia indywidualna. Nie bez znaczenia jest również to, jak długo i jak często jesteśmy na niego narażeni.

## **Skutki długotrwałego przebywania w hałasie**

Długotrwałe przebywanie w hałasie jest szkodliwe dla zdrowia. Skutki niewłaściwej higieny słuchu nie są widoczne od razu. Bardzo często postępują wraz z wiekiem. Są jednak takie sygnały, które organizm wysyła nam od razu. Jeśli np. uczestniczyłeś w głośnym koncercie, po jego zakończeniu, możesz słyszeć w uszach piski. Objawy te powinny jednak ustąpić po kilku dniach. Do częstych skutków przebywania w hałasie należą również bóle głowy, zaburzenia równowagi, krążenia, a nawet drgania niektórych narządów wewnętrznych.

## **Jak dbać o słuch – profilaktyka**

Wiele osób zastanawia się, jak poprawić słuch bez aparatu słuchowego. Niestety, jeśli doszło do ubytku słuchu, uszkodzenie może być  nieodwracalne. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i świadomość zagrożeń. Jak oszczędzać słuch? Oto kilka praktycznych wskazówek, które warto wziąć sobie do serca.

## **Używaj ochronników**

W wielu poradnikach przeczytasz, że powinieneś unikać hałasu. Czasem jednak nie da się tego zrobić, np. ze względu na pracę czy hobby. Rozwiązanie jest banalnie proste. Idziesz na koncert? Pracujesz w hałasie? Zaopatrz się w profesjonalne ochronniki słuchu lub zwykłe stopery. Twoje uszy Ci za to podziękują.

## **Zrezygnuj ze słuchawek dousznych**

![3.png](/uploads/3_2bfd797acf.png)

Częste i długotrwałe słuchanie głośnej muzyki przez słuchawki douszne może doprowadzić do powstania ubytku słuchu. Tego typu słuchawki najbardziej ze wszystkich rodzajów blokują przepływ powietrza, co niekorzystnie wpływa na tę część ucha. To jednak nie koniec problemów. Głośne dźwięki  mogą również uszkodzić rzęski słuchowe, które są początkiem nerwów przewodzących impulsy nerwowe do ośrodka słuchu w mózgu. Jeśli nie możesz obyć się bez słuchawek, wybierz te zewnętrzne. W tym przypadku jednak liczy się umiar i to, jak głośno słuchasz muzyki. WHO uznała, że dla naszych uszu optymalny poziom to ok. 50-60 dB. A jak długo można słuchać muzyki przez słuchawki, żeby uniknąć problemów? Ok. 60 minut dziennie. Problemem nie są jednak tylko słuchawki douszne. Popularne przenośne odtwarzacze z głośnikami również mogą działać niekorzystnie na słuch.

## **Zadbaj o odpowiednią dietę**

Co jeść, aby zminimalizować ryzyko problemów ze słuchem w przyszłości? Produkty bogate w magnez, potas i cynk. Znajdziesz je, na przykład, w migdałach, szpinaku czy w bananach. Te mikroelementy poprawiają pracę układu nerwowego, co wpływa również na słuch. Na Twoim talerzu nie powinno również zabraknąć produktów bogatych w witaminy, szczególnie C i E. Są to bowiem naturalne antyoksydanty, które hamują procesy starzenia.

## **Zastąp patyczki środkami rozpuszczającymi woskowinę**

![2.png](/uploads/2_113efaecf9.png)

Patyczki do uszu nie szkodzą, o ile właściwie ich używasz Możesz czyścić nimi zewnętrzne elementy ucha. Jeśli jednak chcesz przy pomocy patyczków pozbyć się nadmiaru woskowiny, możesz uzyskać odwrotny efekt. Wkładanie ich do uszu może bowiem jeszcze pobudzić jej wytwarzanie. A jeśli włożysz patyczek zbyt głęboko, ryzykujesz uszkodzeniem  błony bębenkowej. Chcesz czyścić uszy bezpiecznie i skutecznie? Zamień patyczki na produkty, które naturalnie rozpuszczają woskowinę.

## **Zaszczep dziecko przeciwko różyczce i zapaleniu opon mózgowych**

Jednym z poważniejszych skutków ubocznych tych chorób może być uszkodzenie słuchu. Co więcej, różyczka jest szczególnie groźna dla kobiet w ciąży. Może bowiem doprowadzić do uszkodzenia słuchu u płodu. Dlatego w profilaktyce niedosłuchu ważną rolę odgrywają szczepienia. To prosty i bezpieczny sposób, by uniknąć groźnych i nieodwracalnych powikłań.

## **Badaj słuch regularnie**

Dużo łatwiej jest zaakceptować wadę wzroku i udać się do okulisty, niż przyznać się, że coraz gorzej słyszymy. Tymczasem problem ze słuchem można uznać już za chorobę cywilizacyjną. Ryzyko niedosłuchu jest większe u osób, które zmagają się z miażdżycą, nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą lub z otyłością. Czasem jednak problemy te mają podłoże genetyczne. Dlatego tak ważne są regularne badania słuchu, szczególnie jeśli należysz do grupy ryzyka.

## **Problemy ze słuchem i jego konsekwencje**

Problemy ze słuchem utrudniają kontakty z otoczeniem. Osobom z niedosłuchem, które nie używają aparatów słuchowych lub mają je niedopasowane, coraz trudniej jest uczestniczyć w rozmowie. Dzieje się tak, ponieważ słyszą, ale często nie rozumieją wypowiadanych słów. Powoduje to stopniowe wycofywanie się z życia społecznego. W dłuższej perspektywie może to doprowadzić do depresji, szczególnie u seniorów. Chociaż słuchu nie da się naprawić, aparat słuchowy i, montowane w wielu miejscach użyteczności publicznej, pętle indukcyjne pozwalają takim osobom słyszeć na poziomie, który umożliwia im normalne funkcjonowanie. Co warto podkreślić, nowoczesne aparaty słuchowe są nie tylko skuteczne, ale również wygodne i dyskretne. Nie należy ich jednak mylić ze wzmacniaczami słuchu, które pojawiają się w reklamach i często są sprzedawane wysyłkowo. Aparat słuchowy powinien zostać dopasowany przez protetyka słuchu, a nie przez sprzedawcę, który nie posiada odpowiednich kompetencji.


Pamiętaj, że lepiej zapobiegać niż leczyć. Dlatego w Światowy Dzień Słuchu apelujemy, zrób wszystko, żeby uniknąć problemów, z którymi być może dziś zmagają się Twoi rodzice lub dziadkowie.

*Literatura dostępna u autora

Z okazji Światowego Dnia Słuchu wyjaśniamy, jak zadbać o słuch i czego unikać, żeby zminimalizować ryzyko niedosłuchu w przyszłości. 

Jak zadbać o słuch? – 6 praktycznych wskazówek

# **Guma do żucia — wczoraj i dziś**

## Potrzeba jest matką wynalazków i tak też było w przypadku gumy do żucia. Bez względu na epokę, ludzie instynktownie lubili przeżuwać i nie mamy tu na myśli jedynie pokarmu. Za pierwszą naturalną gumę do żucia można uznać mastyks, czyli żywicę z drzewa nazywanego Pistacia Lentiscus. Była ona znana już w starożytnej Grecji, a także wśród amerykańskich Indian. Nic więc dziwnego, że to właśnie Amerykanie dostrzegli jej finansowy potencjał. W 1850 roku niejaki John B. Curtis rozpoczął produkcję parafinowej gumy do żucia, ale to William Finley udoskonalił i opatentował jej skład. Obecnie, możemy wybierać wśród wielu rodzajów i smaków, a żucie gumy ma tyle samo zwolenników, co i przeciwników. Kto ma racje?

## **Guma do żucia — zalety**

Jakie są plusy żucia gumy? O tych najbardziej oczywistych dowiesz się z reklam, chociaż na tym jej zalety się nie kończą. 

### **Odświeża oddech i pomaga na mdłości**

Żucie miętowej gumy to najszybszy i najprostszy sposób, żeby zniwelować nieprzyjemny zapach z ust, np. po posiłku. Ponadto, wiele osób, cierpiących na chorobę lokomocyjną wykorzystuje tę właściwość gumy, by zmniejszyć mdłości. Dzieje się tak, ponieważ żucie gumy zwiększa wydzielanie śliny i działa uspokajająco, a mięta łagodzi nudności. 

### **Zapobiega próchnicy**

Dzięki temu, że guma do żucia zwiększa poziom pH w ustach, zapobiega próchnicy. Oczywiście dotyczy to jedynie gumy bez cukru, ponieważ inna może przyczynić się do jej powstania. Warto jednak pamiętać, że guma do żucia nie zastąpi dokładnego mycia zębów i kontrolnych wizyt u dentysty. 

### **Redukuje stres i pomaga się skupić**

Żucie gumy niweluje stres i sprawia, że łatwiej jest się skupić. Jak to możliwe? Nie chodzi o tutaj o samą gumę, ale o rytmiczne żucie. Czynność ta powoduje bowiem, że w mózgu dochodzi do uwalniania serotoniny, znanej również jako “hormon szczęścia”. To dzięki niej lepiej radzimy sobie ze stresem i stajemy się bardziej efektywni w pracy. Nie wierzysz? Sprawdź.
 
### **Wspiera odchudzanie**

Największa pokusa dla osób, które są na diecie, to podjadanie. Dobrym sposobem, by sobie z tym poradzić, jest żucie gumy (byle nie w nadmiarze). Dlaczego? Czynność ta zmniejsza apetyt, ponieważ mózg otrzymuje fałszywy sygnał o przeżuwaniu pokarmu. Dzięki temu zmniejsza się uczucie głodu, a organizm przygotowuje się do trawienia. 

![Guma do żucia HL Blog (2).png](/uploads/Guma_do_zucia_HL_Blog_2_e4d076f938.png)

## **Guma do żucia — wady**

Czy żucie gumy jest zdrowe? Tak, o ile nie przekroczysz zalecanej dziennej normy. Najbezpieczniej jest żuć maksymalnie 2 gumy dziennie, nie dłużej niż przez 15 minut. Jeśli notorycznie będziesz przekraczać ten limit, możesz sobie zaszkodzić. Zbyt długie i częste żucie gumy może przyczynić się do następujących problemów.

### **Spowalnia pracę MMC**

Pod tym tajemniczym skrótem kryje się migrating myoelectric complex, czyli wędrujący kompleks motoryczny. W dużym skrócie — proces ten polega na cyklicznych ruchach mięśni gładkich przewodu pokarmowego. To dzięki niemu z organizmu usuwane są resztki pokarmu i szkodliwe elementy. Jak już wspominaliśmy, żucie gumy uruchamia procesy trawienne, co spowalnia pracę MMC. Może to skutkować problemami z układem trawiennym, częstymi biegunkami, zatwardzeniem lub nadkwasotą.

### **Powoduje ból stawu skroniowo-żuchwowego**

Czujesz dziwny dyskomfort w trakcie ziewania? Kiedy mówisz zbyt dużo, zaczyna Cię boleć głowa? Może się okazać, że wszystkiemu winna jest guma do żucia. Jeśli sięgasz po nią zbyt często, a na dodatek żucie trwa dłużej niż 15 minut, może to skutkować przeciążeniem stawu skroniowo-skroniowego. Efektem jest to, że staw zaczyna przeskakiwać, a mięśnie karku są napięte, co powoduje ból. 

### **Może doprowadzić do przerostu mięśni żuchwy**

Żucie gumy to dla mięśni żuchwy swego rodzaju ćwiczenie. A jak wiadomo, systematyczny trening powoduje rozrost mięśni. O ile “kaloryfer” na brzuchu, jest czymś pożądanym, o tyle wzrost mięśni żwacza już niekoniecznie. Taka deformacja prowadzi do problemów z uzębieniem. Właśnie dlatego ortodonci odradzają częste i zbyt długie żucie gumy, bo, w skrajnych przypadkach, może doprowadzić to do przerostu mięśni żwaczy. A to skutkuje kolejnymi patologiami, takimi jak bruksizm, a nawet szczękościsk. Jeśli więc nie chcesz wylądować na fotelu ortodontycznym lub w salonie medycyny estetycznej, ogranicz żucie gumy do zalecanego minimum.

### **Żuj gumę z głową**

Jak to się mówi — wszystko jest dla ludzi. Ta zasada dotyczy również żucia gumy. Nie przesadzaj, a unikniesz problemów i będziesz mógł cieszyć się jej dobroczynnym wpływem, czego z okazji Dnia Gumy do Żucia, serdecznie Ci życzymy.

*Literatura dostępna u autora

 1 lutego obchodzimy Dzień Gumy do Żucia. Jak to zwykle bywa, jej żucie przynosi wiele korzyści, ale w nadmiarze może zaszkodzić. Ile razy dziennie można żuć gumę i jak długo należy to robić? Dlaczego część ortodontów podchodzi do niej z rezerwą? Poznaj plusy i minusy żucia gumy.

Czy guma do żucia jest zdrowa? Poznaj jej wady i zalety.

## Układ immunologiczny jest niezwykle rozbudowanym systemem, który składa się głównie z grasicy, szpiku kostnego oraz narządów limfatycznych obwodowych (migdałki, węzły chłonne). Jego odpowiednie działanie zależne jest od wielu elementów naszego stylu życia, wśród których można wyróżnić sposób żywienia, aktywność fizyczną czy regenerację organizmu.


## **Zdrowe odżywianie**

Jedynie zróżnicowane i odpowiednio zbilansowane odżywianie może zapewnić sprawne działanie układu immunologicznego. Nie istnieje bowiem jeden produkt spożywczy, który dostarczałby wszystkich niezbędnych składników pokarmowych, dlatego w naszym jadłospisie powinniśmy uwzględnić produkty ze wszystkich grup żywności, czyli warzywa i owoce, produkty zbożowe, mleko i jego przetwory, produkty dostarczające białka oraz oleje. 

![Jak wzmocnić odporność, żywność.png](/uploads/Jak_wzmocnic_odpornosc_zywnosc_81f4e2d247.png)

**Warzywa i owoce** są bogatym źródłem witamin, składników mineralnych oraz związków bioaktywnych, takich jak antocyjany, flawonoidy oraz izoflawony. Składniki te mają działanie antyoksydacyjne, chronią DNA komórek, regulują działanie hormonów, a także stymulują nasz układ immunologiczny. Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) powinniśmy jeść minimum 400g owoców i warzyw (głównie surowych) dziennie w co najmniej 5 porcjach. 

W codziennej diecie powinny znaleźć się także **produkty fermentowane**, takie jak jogurty, kefiry, maślanki oraz kiszonki, które zawierają bakterie probiotyczne regulujące pracę układu pokarmowego i wspierające układ immunologiczny.

Ważnym elementem odżywiania, z którego nie powinniśmy rezygnować są **pełnoziarniste produkty** zbożowe, będące bogatym źródłem witamin z grupy B i składników mineralnych (magnez, cynk) a także błonnika pokarmowego. Do pełnoziarnistych produktów zbożowych należą: pieczywo razowe, grube kasze (gryczana, jęczmienna), ryż brązowy, makaron razowy i naturalne płatki zbożowe.

W naszej diecie nie może zabraknąć także **produktów białkowych**, które są podstawowym budulcem naszego organizmu. Najlepiej wybierać tłuste ryby morskie, chude mięsa, nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, ciecierzyca, bób, soja, soczewica) oraz jaja. 

Nieodłącznym elementem naszego żywienia są **tłuszcze**, będące składnikiem budulcowym naszych komórek i błon komórkowych. Można wyróżnić tłuszcze zwierzęce oraz roślinne, jednak te drugie uważa się za zdrowsze. Oleje roślinne, które szczególnie wspierają naszą odporność to m.in. olej lniany, olej z czarnuszki oraz z wiesiołka.

Codzienny jadłospis warto wzbogacić również o produkty, które wykazują właściwości przeciwwirusowe, bakteriobójcze i przeciwgrzybicze. Do takich produktów należą: **czosnek, cebula zwyczajna, cynamon, imbir, kurkuma oraz goździki**. 

Nie można pominąć również **ziół**, które od tysięcy lat stosowane są ze względu na swoje właściwości. Wśród roślin wykazujących działanie immunostymulujące można wyróżnić **jeżówkę purpurową, rokitnik zwyczajny oraz czarny bez**. 

## **Odpowiednie nawodnienie**

Dbając o odporność, nie można zapomnieć o odpowiednim nawodnieniu organizmu. Woda poprawia metabolizm, usuwa toksyny i nawilża skórę. Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje 30 ml wody na każdy kilogram masy ciała. 

## **Witaminy i minerały w diecie i suplementacji**

**Witamina A** zwana też retinolem, uczestniczy w procesie powstawania komórek układu immunologicznego. Witamina A zapewnia utrzymanie ciągłości błon śluzowych dzięki regulacji produkcji mucyny, która wykazujące działanie ochronne dla błon śluzowych. Moduluje także produkcję lizozymu będącego pierwszą linią obrony przeciwko bakteriom, znajdującym się w ślinie. Witamina A obecna jest w mleku i produktach mlecznych, maśle, podrobach, jajach oraz warzywach, takich jak dynia, marchew, pomidory, papryka i jarmuż.

**Witamina E**, czyli α-tokoferol bierze udział w utrzymaniu ciągłości błon komórkowych, zabezpiecza przed utlenieniem kwasy tłuszczowe, które wchodzą w skład błon biologicznych. Witamina E znana jest jako silny antyoksydant, który dezaktywuje wolne rodniki na błonach wszystkich komórek. Źródłem tej witaminy są oleje roślinne, zwłaszcza słonecznikowy, orzechy włoskie i ziemne, migdały, pestki dyni, kiełki i nasiona zbóż, ryby, otręby i płatki owsiane, mleko, szpinak, papryka i brokuły. 

**Witamina D** znana jest ze swojej funkcji utrzymania równowagi gospodarki wapniowo-fosforanowej i prawidłowej mineralizacji kości. Coraz częściej wymienia się ją w kontekście profilaktyki chorób metabolicznych i autoimmunizacyjnych, a także udziału w modulacji układu immunologicznego.  Wykazano, że receptory dla witaminy D są obecne w aktywowanych limfocytach T i B, makrofagach, neutrofilach oraz komórkach dendrytycznych. 
Dostępne dane wskazują, że problem niedoboru witaminy D jest powszechny. W Polsce niedostateczną ilość tej witaminy wykazano u 90% populacji. Zasadniczym źródłem jest jej synteza, zachodząca podczas ekspozycji na światło słoneczne w skórze. W naszej strefie geograficznej w okresie jesienno-zimowym synteza skórna jest ograniczona, dlatego od października do marca rekomenduje się suplementację witaminy D. Zalecana dawka dzienna dla dorosłych, zdrowych osób to 800-2000IU, jednak wysokość dawki może się zmieniać w zależności m.in. od wieku, masy ciała i stanu zdrowia. Witamina D obecna jest również w żywności, jednak pokrywa to jedynie 10-20% dziennego zapotrzebowania. Produktami bogatymi w witaminę D są głównie ryby (łosoś, śledź, węgorz), żółtko jaja, masło, mleko, ser żółty oraz niektóre grzyby. 

**Rola witaminy C** w walce z infekcjami jest każdemu dobrze znana. Jako silny przeciwutleniacz, wykazuje działanie ochronne dla tkanek oraz neutralizuje reaktywne formy tlenu uwalniane w trakcie fagozyctozy. Pomaga zachować szczelność ścian naczyń krwionośnych, dzięki czemu zmniejsza prawdopodobieństwo wnikania patogenów. Przeprowadzone metaanalizy wskazują, że witamina C w odpowiedniej ilości łagodzi objawy infekcji i skraca czas jej trwania. Znajdziemy ją głównie w warzywach i owocach: acerola, aronia, dzika róża, czarna porzeczka, maliny, agrest, papryka, natka pietruszki, brokuły, brukselka, kiszona kapusta i rokitnik. 

**Cynk** pełni wiele funkcji w naszym organizmie - głównie bierze udział w metabolizmie komórkowym i jest niezbędny do działania ponad 300 enzymów. Ten mikroelement aktywuje wydzielaną przez grasicę tymulinę, która odpowiedzialna jest za produkcję limfocytów T. Badania wykazały, że suplementacja cynku może zmniejszyć objawy związane z infekcją, a także skrócić czas jej trwania aż o 4 dni. Prowadzone w ostatnich latach badania sugerują również wpływ cynku na poziom glikemii, co może mieć znaczenie w  zapobieganiu i leczeniu insulinooporności oraz cukrzycy typu 2. W żywności cynk znajdziemy głównie w kaszach, szczególnie gryczana, ciemnym pieczywie, serach podpuszczkowych, mięsie oraz wątrobie. 

**Selen** to mikroelement, który działanie zwiększające aktywność komórek układu immunologicznego. Niedobór selenu obniża aktywność makrofagów, limfocytów T oraz komórek NK. Obserwuje się również zaburzenia w biosyntezie immunoglobulin i prostaglandyn. Selen obecny jest m.in. w podrobach, owocach morza, rybach, produktach mlecznych i zbożowych oraz orzechach.

**Żelazo** niedobory tego pierwiastka mogą obniżać bakteriobójcze właściwości organizmu. Jest składnikiem enzymów, niezbędnych do utleniania i prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. Źródłem żelaza jest głównie produkty mięsne oraz zbożowe. Zielone warzywa liściaste są źródłem żelaza niehemowego, którego przyswajalność jest gorsza niż żelaza hemowego. Aby żelazo z pożywienia miało jak najlepszą wchłanialność, należy przyjmować je razem z produktami zawierającymi duże ilości witaminy C, a unikać popijania posiłków kawą czy herbatą.

## **Probiotyki**

Prowadzone od wielu lat badania sugerują coraz większe znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu struktury i funkcji jelit oraz układu odpornościowego. Nie bez przyczyny jelita zostały nazwane naszym „drugim mózgiem” ze względu na rolę, którą pełnią w naszym organizmie. Prawidłowo działająca mikrobiota jelitowa zapewnia naturalną obronę przed wnikaniem patogenów. Dysbioza, czyli zaburzenia równowagi mikrobiologicznej w jelitach mogą doprowadzić do tzw. zespół jelita przesiąkliwego.  W konsekwencji dochodzi do zwiększenia przepuszczalności jelit i zwiększenia ryzyka wystąpienia infekcji. Na stan mikrobioty jelitowej ma wpływ wiele czynników, w tym dieta, wiek, stan zdrowia czy przebyta antybiotykoterapia. Probiotyki są często niezbędne do przywrócenia równowagi ekosystemu drobnoustrojów jelitowych. W pracy przeglądowej Cochrane wykazano, że stosowanie probiotyków przez minimum 3 miesiące zmniejsza ryzyko infekcji o 47%, a w przypadku zachorowania infekcja może ulec skróceniu o 2 dni. Warto zatem włączyć probiotyki, z których rekomendowane są głównie bakterie z grupy Labctobacillus i Bifidobacterium. 

W kontekście mikrobioty jelitowej, warto wspomnieć także o **colostrum**, które uważane jest za najsilniejszy, znany stumulant układu immunologicznego, biorący również udział w poprawie błony śluzowej jelit. Colostrum to pierwsze mleko ssaków, zawierające wiele substancji czynnych immunologicznie. Dostępny jest w postaci suplementów diety. 

## **Sen i regeneracja**

Odpowiednia ilość i jakość snu ma bezpośredni wpływ na utrzymanie odporności i odpowiedź immunologiczną. Badania naukowe wskazują, że osoby, których sen wynosi mniej niż 6 godzin na dobę, narażone są na infekcje górnych dróg oddechowych nawet czterokrotnie bardziej niż osoby, których sen mieści się w granicach 7-9 godzin. Sen jest procesem niezbędnym do utrzymania homeostazy i jakości życia człowieka, wpływając istotnie na nasze samopoczucie i zdrowie psychiczne. Sen może mieć również znaczenie w kontekście wielu chorób. U osób z zaburzeniami snu czy bezdechem sennym częściej stwierdza się nadwagę, otyłość, nadciśnienie tętnicze, choroby serca, a także depresję. Przy zaburzeniach snu obserwuje się wzrost markerów stanu zapalnego, takich jak białko C-reaktywne oraz wzrost aktywności cytokin, w tym interferonu (IFN), czynnika martwicy nowotworów-alfa (TNF-α) oraz interleukiny-1-beta (IL-1-beta). 

## **Unikanie stresu**

Według definicji stres to „proces, za pomocą którego czynniki środowiskowe zagrażają równowadze organizmu lub ją naruszają i za pomocą którego organizm reaguje na zagrożenie”. O ile krótkotrwały stres nie stanowi dla naszego zdrowia zagrożenia, o tyle długotrwały obniża odporność poprzez hamowanie odpowiedzi komórkowej i humoralnej układu immunologicznego. W konsekwencji może to doprowadzić do atrofii i obniżenia masy mózgowej, zaburzeń neurodegeneracyjnych, pamięci czy zaburzeń poznawczych. Przewlekły stres ma wpływ także na układ krwionośny. 

## **Aktywność fizyczna**

Badania wskazują, że regularny ruch mobilizuje nasz układ odpornościowy, powodując zwiększenie aktywności i liczby komórek układu immunologicznego, w tym głównie limfocytów i makrofagów, a także przeciwciał i interkulin. Zmniejsza ryzyko infekcji i chorób przewlekłych, poprawia nasze samopoczucie, a także zmniejsza stres. Zgodnie z nowymi rekomendacjami osobom dorosłym zaleca się tygodniowo 150–300 minut aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności lub 75–150 minut aktywności o dużej intensywności. W sporcie należy zachować umiar, ponieważ zbyt duża intensywność fizyczna może osłabić odporność ze względu na wzrost poziomu hormonów stresu, w tym kortyzolu.

![Jak wzmocnić odporność, sport.png](/uploads/Jak_wzmocnic_odpornosc_sport_f18a6d8b22.png)

Budowanie odporności to **długotrwały proces**, którego wdrażanie powinniśmy zacząć znacznie wcześniej, a nie w momencie kiedy pojawią się pierwsze objawy infekcji. Odporności nie zbudujemy przez jeden dzień, ponieważ wpływ na nią ma to, jak funkcjonujemy przez całe tygodnie, miesiące oraz lata. Co więcej, do tematu należy podejść holistyczne, nie skupiając się tylko na jednym czynniku, który wzmocni naszą odporność, bowiem działanie układu immunologicznego zależne jest od wielu elementów.

*Literatura dostępna u autora.

Wzmacnianie odporności to temat szczególnie istotny, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym, kiedy jesteśmy najbardziej narażeni na infekcje. Przed wnikaniem drobnoustrojów może uchronić nas prawidłowo działający układ immunologiczny, którego funkcjonowanie zależne jest od wielu czynników. 

Jak wzmocnić odporność?

**Mononukleoza zakaźna** to ostra choroba wirusowa, wywołana przez wirusa Epstein-Barr (EBV). Zakażenia powszechne są na całym świecie, bowiem nawet 90-95% ludzi jest nosicielami wirusa odpowiedzialnego za mononukleozę. 

Mononukleoza znana jest jako „choroba pocałunków”, ponieważ wrota zakażenia stanowi wydzielina lub ślina z jamy nosowo-gardłowej. Do infekcji może dojść również w wyniku przetoczenia krwi, przeszczepu narządów, a także poprzez kontakt płciowy. Źródłem zakażenia są chorzy, osoby w okresie rekonwalescencji lub nosiciele. 

Najczęściej na mononukleozę chorują dzieci od 2. do 7. roku życia oraz nastolatki i młodzi dorośli, rzadziej dorośli po 40. roku życia. Osoby, które przeszły mononukleozę, wydalają wirusa w ślinie nawet do 6 miesięcy po wyzdrowieniu.

### **Jakie są objawy mononukleozy?**

Objawy choroby mogą się bardzo różnić, od bezobjawowego przebiegu, po pełnoobjawową mononukleozę zakaźną. Łatwo pomylić ją z wirusem grypy, ponieważ typowe objawy są niecharakterystyczne – początkowo występują:

-	bóle głowy ze złym samopoczuciem, 
-	apatia, 
-	przewlekłe zmęczenie,
-	ogólne osłabienie.

Po kilku dniach może pojawić się:

-	wysoka gorączka (utrzymująca się zwykle 10–14 dni), 
-	zapalenie gardła, 
-	powiększenie węzłów chłonnych, 
-	powiększenie wątroby i śledziony, 
-	zatkany nos,
-	obrzęk powiek,
-	punkcikowate, wybroczynowe plamki na podniebieniu. 

Okres inkubacji choroby jest dość długi i wynosi 30–50 dni, a zakaźność może się utrzymywać przez wiele miesięcy.

![Mononukleoza blog.png](/uploads/Mononukleoza_blog_3739bf08e1.png)

### **Jak wygląda diagnostyka wirusa EBV?**

Do badań laboratoryjnych użytecznych w diagnostyce mononukleozy zakaźnej zalicza się:

- **Morfologię krwi obwodowej wraz z rozmazem** – w pierwszych dniach można zaobserwować obniżoną liczbę leukocytów  w szczególności granulocytów, a w raz z rozwojem infekcji stwierdza się wzrost liczby leukocytów z przewagą limfocytów, ponadto może wystąpić małopłytkowość.
W rozmazie stwierdza się obecność atypowych dużych limfocytów.
-	**Enzymy wątrobowe AST i ALT** – charakterystyczna zwiększona aktywność we krwi.
-	**Oznaczenie swoistych dla EBV przeciwciał:**

      - IgM anty VCA oraz IgG anty VCA, -EA – w celu potwierdzenia obecnie trwającego              lub świeżo przebytego zakażenia.

      - IgG-VCA i EBNA – w celu rozpoznania przebytego w przeszłości zakażenia.

-	**Metody molekularne** – wykrywanie DNA wirusa EBV dzięki metodzie  PCR pozwala na pewne i szybkie potwierdzenie zakażenia.

### **Jak leczyć mononukleozę?**

Leczenie w przypadku wirusa EBV jest wyłącznie objawowe i polega na stosowaniu leków przeciwgorączkowych oraz miejscowym odkażaniu gardła. Mononukleoza jest chorobą  samoograniczającą się i objawy całkowicie ustępują w ciągu 2–3 miesięcy. Organizm pacjenta sam zwalcza infekcję, choć niewątpliwie odbija się ona na ogólnej kondycji i może prowadzić do znacznego osłabienia. 

*Literatura dostępna u autora


Mononukleoza zakaźna to ostra choroba wirusowa, wywołana przez wirusa Epstein-Barr (EBV). Zakażenia powszechne są na całym świecie, bowiem nawet 90-95% ludzi jest nosicielami wirusa odpowiedzialnego za mononukleozę.

Mononukleoza

Witamina D jest wytwarzana w skórze z 7-dehydrocholesterolu oraz dostarczana z dietą oraz suplementami. Odpowiedzialna jest za gospodarkę wapniowo-fosforanową oraz metabolizm tkanki kostnej. Receptory dla tej witaminy występują we wszystkich tkankach organizmu, również w jajnikowej, dzięki czemu stymuluje ona wydzielanie progesteronu, estradiolu i estronu w jajnikach. Witamina D wpływa na syntezę aromatazy, która bierze udział w biosyntezie estrogenów, poprzez regulację ekspresji jej genu oraz utrzymanie zewnątrzkomórkowej homeostazy wapnia.

Źródła witaminy D to głównie: masło, mleko, mleko sojowe, ryby (dziki łosoś, tuńczyk, makrela, sardynki) oraz niektóre grzyby (kurki). Jednakże odtłuszczone produkty mleczne zawierają mniejszą ilość witaminy D, przez co w diecie mogą wystąpić jej niedobory. Dieta przeciętnego Europejczyka dostarcza zaledwie 3-5% jej dziennego zapotrzebowania. Dlatego jej niedobór staje się coraz bardziej powszechny w ogólnej populacji. Niedobór witaminy D zaburza liczne funkcje organizmu oraz zwiększa znacznie ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych, takich jak: chorób układu krążenia, chorób autoimmunologicznych, nowotworów czy zaburzeń psychicznych. Ponadto niedobór tej witaminy powoduje niezależny wzrost stężenia parathormonu.

![Projekt bez tytułu (16).png](/uploads/Projekt_bez_tytulu_16_7557cf973d.png)

Nadal nie jest pewne, czy zespół policystycznych jajników (PCOS) jest w jakiś sposób związany z niskim poziomem witaminy D w surowicy. Przegląd systematyczny 12 badań wykazał bardzo niejednorodne wyniki, jednak ich metaanaliza sugeruje **niższe stężenie witaminy 25-(OH)D u pacjentek z PCOS** w porównaniu z grupą kontrolną. Warto zwrócić uwagę, że jeśli kobieta z PCOS ma niedobór witaminy D, to zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia chorób współistniejących. **Niedobory** kalcitriolu **wpływają na zaburzone wchłanianie wapnia**, co przekłada się na zahamowanie dojrzewania pęcherzyków Graafa i **skutkuje zaburzeniami miesiączkowania i płodności**. Mogą również nasilać się objawy insulinooporności i hirsutyzmu, a także wzrasta stężenie testosteronu we krwi. Niedobór witaminy D odnotowano u osób z otyłością brzuszną, cukrzycą oraz w grupie osób zagrożonych zaburzeniami uwalniania insuliny. **Suplementacja witaminy D** może **zmniejszyć markery przewlekłego zapalenia** u kobiet z niedoborem witaminy D, ale nie ma dowodów na to, że taka terapia poprawia stan metaboliczny pacjentek. Dlatego też suplementacja witaminą D u kobiet z PCOS wydaje się być zasadna.

*Literatura dostępna u autora

Badania sugerują niższe stężenie witaminy 25-(OH)D u pacjentek z PCOS w porównaniu z grupą kobiet zdrowych. Dlatego warto zwrócić uwagę, że jeśli kobieta z PCOS ma niedobór witaminy D, to zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia chorób współistniejących. Suplementacja witaminy D może zmniejszyć markery przewlekłego zapalenia u kobiet z niedoborem witaminy D. Dlatego suplementacja tej witaminy wydaje się być zasadna.

Suplementacja witaminy D w PCOS

14 listopada obchodzimy Światowy Dzień Cukrzycy. Cukrzyca typu 2 jest uznawana za chorobę cywilizacyjną – szacuje się, że cierpi na nią około 3 mln Polaków z czego 750 tys. nie zdaje sobie z tego sprawy.
Charakteryzuje się 2 następującymi po sobie defektami metabolicznymi – insulinoopornością obwodową (głównie tkanki mięśniowej szkieletowej, tłuszczowej i wątroby), która jest następstwem toczącego się stanu zapalnego w tkance tłuszczowej trzewnej oraz jej dysfunkcji.

Kolejny defekt metaboliczny pojawia się wraz z upływem czasu i toksycznym działaniem na trzustkę hiperglikemii i hiperinsulinemii – upośledzenie wydzielania insuliny.

Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca czy naczyń krwionośnych.

Objawy wskazujące na możliwość występowania cukrzycy ze znaczną hiperglikemią:
- zmniejszenie masy ciała;
- wzmożone pragnienie;
- wielomocz;
- osłabienie i wzmożona senność;
- pojawienie się zmian ropnych na skórze oraz stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych.

### **Czynniki ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2**

Otyłość trzewna  zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 i dlatego ponad 90% osób z tym typem cukrzycy jest otyłych.

Związek otyłości z cukrzycą typu 2 wynika z insulinooporności powodowanej przez cytokiny zapalne wydzielane przez adipocyty trzewne (TNF-alfa, IL-6, rezystyna). Dochodzi też do zwiększenia wydzielania leptyny i zmniejszenia wytwarzania adiponektyny oraz pobudzenia układu adrenergicznego. Tkanka tłuszczowa wzmaga produkcję wolnych kwasów tłuszczowych, które powodują zwiększoną oksydację tłuszczów w mięśniach i wątrobie, co dodatkowo hamuje metabolizm glukozy. To staje się przyczyną kompensacyjnego wydzielania insuliny.

Dołączająca do tego zwykle mała aktywność fizyczna hamuje utlenianie glukozy, zmniejsza aktywność komórkowych transporterów glukozy i nasila produkcję WKT, a jednocześnie sprzyja dodatniemu bilansowi energetycznemu w ustroju, a tym samym zwiększaniu tkanki tłuszczowej.

Inne czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2:
- stwierdzenie zaburzeń gospodarki węglowodanowej
- czynniki żywieniowe
- czynniki zapalne
- dysbioza w przewodzie pokarmowym
- wiek
- płeć
- grupa etniczna (Indianie z plemienia Pima)
- wywiad rodzinny
- choroby wewnątrzwydzielniczej części trzustki
- endokrynopatie (np. nadczynność tarczycy, choroba Cushinga)
- niektóre leki (glikokortykosteroidy, Beta-mimetyki, hormony tarczycy, tizaydy, alfa-interferon, fenytoina, diazoksyd)
- zakażenie wirusem różyczki czy cytomegalii.

### **Nazewnictwo stanów hiperglikemicznych wg WHO**

W zależności od poziomu glukozy we krwi Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła nomenklaturę stanów hiperglikemicznych:
- prawidłowa glikemia na czczo: 70-99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l);
- nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG, impaired fasting glucose): 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l);
- nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT, impaired glucose tolerance): w 120. minucie OGTT glikemia 140-199 mg/dl (7,8-11 mmol/l);
- stan przedcukrzycowy — IFG i/lub IGT;
- cukrzyca

### **Cukrzyca – diagnostyka**

| Glikemia przygodna – oznaczona w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatnio spożytego posiłku       | Glikemia na czczo – oznaczona w próbce krwi pobranej 8-14 godzin od ostatniego posiłku | Glikemia w 120 minucie doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT) wg WHO |
|-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------|----------------------------------------------------------------------------------------|-------------------------------------------------------------------------|
| ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) → cukrzyca* (gdy występują objawy hiperglikemii, takiej jak wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie) | Stężenie glukozy we krwi żylnej                                                        | < 140 mg/dl (7,8 mmol/l) → prawidłowa tolerancja glukozy (NGT)          |
|                                                                                                                                   | 70-99 mg/dl (3,9 - 5,5 mmol/l) → prawidłowa glikemia na czczo                          | 140-199 mg/dl (7,8–11 mmol/l) → nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT)  |
|                                                                                                                                   | 100-125 mg/dl (5,6 - 6,9 mmol/l) → nieprawidłowa glikemia na czczo (IGF)               | ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) → cukrzyca*                                   |
|                                                                                                                                   | ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) → cukrzyca*                                                   |                                                                         |

*Do rozpoznania cukrzycy konieczne jest stwierdzenie jednej z nieprawidłowości, z wyjątkiem glikemii na czczo, gdy wymagane jest 2-krotne potwierdzenie zaburzeń; przy oznaczaniu glikemii należy uwzględnić ewentualny wpływ czynników niezwiązanych z wykonywaniem badania (pora ostatniego spożytego posiłku, pora dnia, wysiłek fizyczny).

### **Hemoglobina glikowana (HbA1c)**

Wartość HbA1c odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi, w okresie około 3 miesięcy poprzedzających oznaczenie, przy czym około 50% obecnej we krwi HbA1c powstaje w ciągu ostatniego miesiąca przed wykonaniem oznaczenia.

Oznaczenia HbA1c należy wykonywać raz w roku u pacjentów ze stabilnym przebiegiem choroby, osiągających cele leczenia. U pacjentów nieosiągających celów leczenia lub tych, u których dokonano zmiany sposobu leczenia, należy wykonywać oznaczenia HbA1c co najmniej raz na kwartał.

Już jednorazowy jej wynik we krwi wynoszący co najmniej 48 mmol/ml, czyli więcej niż 6,5%, upoważnia do zdiagnozowania cukrzycy (marzec 2021).

![Zdjęcia cukrzyca (1).png](/uploads/Zdjecia_cukrzyca_1_db36d49bb8.png)

### **U kogo wykonywać diagnostykę?**

Badanie w kierunku cukrzycy należy przeprowadzić raz na 3 lata u każdej osoby powyżej 45. roku życia. 

Ponadto, niezależnie od wieku, badanie to należy wykonać co roku u osób z następujących grup ryzyka:
- z nadwagą lub otyłością [BMI ≥ 25 kg/m2 i/lub obwód w talii > 80 cm (kobiety); > 94 cm (mężczyźni)];
- z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice bądź rodzeństwo); 
- mało aktywnych fizycznie; 
- z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonej na cukrzycę; 
- u których w poprzednim badaniu stwierdzono stan przedcukrzycowy;
- u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową; 
- u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała > 4 kg; 
- z nadciśnieniem tętniczym (≥ 140/90 mm Hg); 
- z dyslipidemią [stężenie cholesterolu frakcji HDL < 40 mg/dl (< 1,0 mmol/l) i/lub triglicerydów > 150 mg/dl (>1,7 mmol/l)]; 
- u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS); 
- z chorobą układu sercowo-naczyniowego

Cukrzyca to bardzo poważna choroba, dlatego nie należy bagatelizować. Aby zminimalizować zachorowanie na cukrzycę typu 2, najważniejsza jest profilaktyka – zadbajmy o prawidłowe odżywianie, odpowiednią ilość ruchu oraz zdrowy tryb życia. Nie zapominajmy również o diagnostyce, która pozwoli szybko wykryć nieprawidłowości i wprowadzić odpowiednie zalecenia.

*Literatura dostępna u autora

14 listopada obchodzimy Światowy Dzień Cukrzycy. Cukrzyca typu 2 jest uznawana za chorobę cywilizacyjną – szacuje się, że cierpi na nią około 3 mln Polaków z czego 750 tys. nie zdaje sobie z tego sprawy.